सिमानामा उभिएका पारिका ती बन्दुकेहरू

राम्दी पुल तरने बित्तिकै
बाँचे भेट मरे त यत्तिकै ...।

तीसको दशकतिरै स्याङ्जा र पाल्पाको सीमा राम्दीमा कालीगण्डकी नदीमाथि पुल हालियो । त्यतिबेलैदेखि पल्टन फर्किने लाहुरेहरूले यो लोकगीत खुबै गाउँथे रे ! मलाई लाग्छ, लाहुरेहरूको मनको मुरलीमा बज्दै आएको धेरै कालपछि मात्र लोकगायक नारायण रायमाझीले यसमा आफ्नो सुरिलो स्वर भरेका हुन् । राम्दी पुल कटेर जाँदै गर्दा उनीहरूले आफ्नी मयालुसँग बिदा माग्दै गाइएको यो मार्मिक गीत सम्झिँदै म आज (कात्तिक १८ गते) मेची पुल तर्दैछु ।

आकाशमा बिहानीका ‘तीनतारे’ले बिदा मागिसकेका छन्; यता जङ्ग दाइले आफ्नो कारमा हाम्रो भारीतारी ‘लोड’ गरिसकेका थिए । मुवाँले समयमै रेल–स्टेसन पुग्नुपर्ने भन्दै हतारो लाइरहनुभएको थियो । गुरु भने मुस्कानको प्रदीप्ति छरेर एकैछिन भए पनि रमाइलो बाँडिरहनुभएको थियो । मुवाँको ताकेतापछि हामी कारभित्र छिर्‍यौँ । जङ्ग दाइसँगै अगाडिको सिटमा गुरु विराजमान हुनुभयो; पछाडि मुवाँ र म । सँगै हुनुहुन्छ, पद्मा दिदी अर्थात् गुरुकी जेठी बहिनी ।

माथि श्रीअन्तुमा घामले लाली नघस्दै हामीले भाङबारी छोड्यौँ– मनले फिरफिरे उडाइरह्यो; आज म भूलोक छोडेर देवलोकको यात्रामा निस्केको छु । अगाडि गुरु पछाडि मुवाँ; आज मेरा मातापिता उहाँहरू नै हो । हृदयले गाँसेको यो साइनोका विषयमा मैले कसैलाई केही भन्नु थिएन, न कसैले भनिरहेको थियो । यसरी, उहाँहरूसँग गुड्न पाउनु देवलोकभन्दा कम कहाँ हो र !

पिताजीसँग दुई/चार खेप सँगै हिँडे–गुडेको सम्झना छ तर आमासँग मोटर चढेर हिँड्ने सुयोग कहिल्यै जुरेन । एक–दुईपटक मावली जाँदा र घाँसदाउरा गर्दा मात्र हो, आमाको गुन्युको फेरो समातेर पछि लागेको । यी गुरु र गुरुआमा मातापिताकै अर्को स्वरूप हुन् । मैले कुनै काम नबिगारी गर्न सकेको दिन आमा भन्नुहुन्थ्यो, ‘यो डढुवा भाग्यमानी छ ।’ खै, म कस्तो भाग्य लिएर जन्मेँ । यो कुरा भाग्य लेखिदिनेलाई नै थाहा होला । अल्पदृष्टिकी गायिका धना परियारले 'धन पैसाले किन्न पाए भाग्य लेख्ने कलम, आफैँ बेची किन्ने थिएँ भए यस्तो चलन' भनेर गाएजस्तै म पनि आजसम्म भाग्य खोजिरहेकै छु । तथापि, साहित्यका महारथीहरूलाई गुरु थाप्न जुर्नु र सँगै सहयात्री बन्न पाउनु भाग्यमा भएरै होला ।

कार दमकको भुईं छोडेर पूर्व सोझियो; झ्याल थोरै खुलेको छ । त्यहाँबाट हल्का चिसो मखमली हावा भित्र छिरेर स्पर्श गर्दैछ । यसले मनमा अझ खुसी थपेको अनुभूत भइरह्यो । बाटाका दृश्यहरू आँखाबाट सरिरहेका छन्, फिलिमको रिलजस्तै । गुडिरहेको कारले उत्पादन गरेको सिरसिरे बतासले सडक छेवैको हरियो दुबो र सिरु फुरफुर नाचिरहेको देखिन्छ । दायाँबायाँ सडक किनारमा उस्तै खेतीयोग्य फाँटहरू फिँजिएका छन् । आदिम सभ्यताको पर्याय बनेर ठिङ्ग उभिएका रूखहरू जीवनको गतिशीलतामा पाइन हालेजस्तै लाग्थ्यो ।

कारले कति किलोमिटर दूरी नाघ्यो, मैले हेक्का राखिनँ । बिर्तामोड आइसकेछ, पद्मा दिदीसँगको गफगाफ त्यहीँसम्म मात्र रह्यो । उहाँ झोला खस्याङखुसुङ गर्दै ओर्लिने तरखर गर्नुभयो; अगाडिबाट गुरुले मुवाँतिर इङ्गित गर्दै भन्नुभयो, ‘यिनलाई बाटा खर्च दिऊँ त । नत्र, अर्को पाली फर्केर नआऊलिन् नि !’ मुवाँले दिइसकेको सङ्केत गर्नुभयो । जङ्ग दाइले कार रोके, दिदी ओर्लनुभयो । मेरो एउटा नाता त्यहीँ छुट्यो तर त्यो सम्बन्ध सम्झनाको आलमाडीमा खुसुक्क छिरेर टुसुक्क बस्यो ।

हामी गुडिरह्यौँ । सडक किनारमा निश्चित दूरीमा बिजुलीका लट्ठा उभ्याइएका छन्; मैले त्यहाँ टाँगिएका तारमा बिजुली दगुरिरहेको कल्पना गरेँ । नदी खोलाको पानीमाथि आँखाले सजिलै भाका फिराउन सक्छ । त्यही पानी सुरुङबाट ल्याएर घट्ट (टर्बाइन) मा खसालिन्छ । त्यहाँबाट उत्पन्न हुन्छ; एउटा अद्भुत शक्ति अर्थात् नदेखिने बिजुली र देखिने उज्यालो । पानीले मात्र होइन, घाम र हावाले पनि बिजुली निकाल्छ । १८औँ शताब्दीको उत्तरार्द्धतिर अमेरिकी वैज्ञानिक थोमस अल्भा एडिसनले पहिलोपटक आविष्कार गरेको बिजुली बत्तीलाई यो धर्तीको अद्भुत विज्ञानको चमत्कार भन्नुपर्छ ।

‘नदेखिने बिजुलीले कसरी उज्यालो दिन्छ होला ?,’ एकछिन ममा यो ‘सिल्ली’ तर्क जन्मिन्छ । यस्तै, नदेखिने चीजहरूले नै मानव जातिलाई देखिने कष्ट, दुःख दिइरहेका हुन्छन् । मैले धेरै लेखेको छु– बिजुलीको ट्रान्सफर्मर फेर्दा, लट्ठामा उक्लिएर काम गर्दा विद्युत् प्राधिकरणका कर्मचारीहरू दिवङ्गत भएका खबरहरू । यस्तै दुर्घटनामा परी कति सर्वसाधारणले ज्यान गुमाएका छन् । अदृश्य बिजुलीले जीवन र जगत् उज्यालो पारिरहेको हुन्छ; आधुनिक युगमा बिजुलीबिनाको दैनिकी कल्पनै गर्न सकिँदैन तर सचेतताका साथ कज्याउन नजाने यो काल बनिदिन्छ ।

काल कहाँ कतिखेर आउँछ ? कति भयानक हुन्छ ? कसैले देख्दैन, देखेको छैन । नदेखिएर त्यो भयको भीमकाय पहाड बनिदिन्छ । त्यो हावा हो, हावा चलेको महसुस हुन्छ तर रूख, पात, सडक वा ढुङ्गा–माटो, हिम–पर्वतजस्तै देखिँदैन । यही भएरै कविशिरोमणि लेखनाथ पौड्यालले ‘काल–महिमा’मा नदेखिने कालको विवेचना गरेका होलान्– आयो, टप्प टिप्यो, लग्यो, मिति पुग्यो, टारेर टर्दैन त्यो ।

पारि तरेर उतै थातथलो बिसाउनुमा कतिपयको बाध्यता थियो वा रहर ! यसबारे वाङ्मयका धेरै विधामा अनेक कृति लेखिएका छन् । सुख पाउने आशाको मोहनीमा तानिएर पहाडका झुल्केनी डाँडापाखा रित्तै पारेर दार्जिलिङ, सिलोङ, असम, भुटान र बर्मा पसेका हाम्रा जिजुबाजे, बाजेहरू किन त्यसरी हिँडे ? मैले आजसम्म यसको उत्तर फेला पारेको छैन ।

यता, मेरो दिमागमा आफूले पढेको १० कक्षाको लोककथा लालु र कालका पाना फररर पल्टिन्छन् । तारानाथ शर्माले त्यहाँ काललाई मान्छेजस्तै देखाएका छन् । लालु गुरुङले सिमलको रूखभित्र दरबार बनाएर काललाई त्यहीँ थुनिदिन्छ । अनि, संसारमा मान्छे मर्न छोड्छन् । फेरि, विष्णु भगवान्‌ले उसलाई यो सृष्टिका चराचर प्राणी कसैले पनि नदेख्ने वरदान दिन्छन् । त्यसपर्यन्त काल दृश्यमा नआएको होला ।

०००

हामी मेची पुल पुग्यौँ । महाभारत पर्वतबाट उत्पत्ति भएर बग्दै आएको सङ्लो मेची खोला बगिरहेकै छ । मेचीको पानीसँग कति चीज, जन्तु र जगत्‌को सम्बन्ध होला ? पहिलो सम्बन्ध त माछाकै हुनुपर्छ । पानीकै भर्‍याङ उक्लेर माछाको हुल पहाड र बेँसी गर्ला । त्यसपछि, खोलालाई जोगाइरहने ती पहाड, पर्वत; अनि, हरित सौन्दर्यको बान्की पस्केर हाँसिरहने रूख, बिरुवा, पोथ्रा–पोथ्री र झ्याँङ–झाडी होलान् ।

यो खोलाको कछाडतिर ‘मेचे’ जातिको बसोबास बढी भएको हुँदा यसलाई मेची भनिएको हो कि ! यो बेग्लै अनुसन्धानको पाटो होला । जे होस्, मेची शदियौँदेखि बगिरहेकै छ; मानवजातिको जीवनधाराजस्तै । अनि, यो सिमानामा सिपाहीझैँ उभिइरहेकै छ ।

नयाँ बनेको फराकतिर नगई जङ्ग दाइले हामीलाई पुरानै पुलतिर लिएर हिँडे । आधा पुल नाघेपछि हामी रोकियौँ । जङ्ग दाइ सबैको नागरिकता र पासपोर्ट जम्मा पारेर सीमामा ठडिएको जाँचकीलाई देखाउन लागे । यी दाइ मेची पुल वारिपारि गर्ने, पर पानी–ट्याङ्की, सिलीगुडी र माथि दार्जिलिङ पहाडसम्म त कहिले सिक्किमसम्म पनि ओहोरदोहोर गरिरहने रहेछन् । ‘सीमाका बन्दुके बर्दीवाललाई रिझाउन र तिनीहरूको कुत्सित नियतको विषय जान्न उनी पारङ्गत रहेछन् ।

यता, गुरुको मन्द मुस्कानमा लिपिएर केही शब्दहरू फुत्त–फुत्त निस्के, ‘यी दोखहरू हुन्, भाइ । नचाहिने ठाउँमा पनि दुःख दिइरहन्छन् । अब पाइलैपिच्छे दोखहरू भेटिन्छन् । यिनीहरूसँग जोगिनुपर्छ ।’ सानैमा आमाले भन्ने गरेको ‘दोख’ धेरै कालपछि आज गुरुवाणीमा प्रवाह हुँदा म अतीततिर फर्किएँ । मेरो दिमाग बतासिँदै आफ्नै नाइटो गाडेको ठाउँमा पुग्यो र आमाले बोलेका ती लोकबोलीहरूको थुप्रो उधिन्न थाल्यो ।

आमा भन्नुहुन्थ्यो, ‘दोख भनेको ‘वनको’ हो । त्यसले मान्छे खान्छ । मान्छे जातिलाई दुःख दिन्छ । त्यो आइमाईजस्तै हुन्छ । ठूला–ठूला दूध (स्तन) हुन्छन् । उकालोमा काँधमा हालेर दौडिन्छ । कथंकदाचित् त्यससँग भेट भयो भने ओरालै–ओरालो भाग्नू । त्यो उकालोमा जति छिटो दौडिन सक्छ, ओरालोमा सक्दैन । त्यो मान्छेसँग हार्‍यो भने रातिमा रूखका हाँगामा बसेर रोइरहन्छ ।’

मैले मेरो आजसम्मको जीवनकालमा आमाले बयान गरेजस्तो दोख भेटेको छैन । दोखको खाँटी अर्थ के हुँदो रहेछ त ? यो प्रश्न केही बेर मनभित्रै नाच्यो । अनि, हातको मोबाइल स्क्रिनमा सुरक्षित रहेको नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको शब्दकोशको डिजिटल बट्टा खोलेर औँलाले ‘दोख’ थिचेँ । त्यसले तीनवटा अर्थ देखायो । तीमध्ये दुई नम्बरमा लेखिएको थियो– दुःख दिने मान्छे ।

सिमानामा उभिएका पारिका यी बन्दुकेहरू साँच्चै दुःख दिने मान्छे नै हुन् भन्नेमा मलाई द्विविधा हुँदैन । यताकाले सीमा सुरक्षाको नाम मात्र जपिरहन्छन्, यी सिपाहीहरू मेची खोलाजस्तै शान्त उभिइरहन्छन् । उताकाले उखपात मच्चाउँछन् । दशगजामा तिनले दिएको दुःख खपिनसक्नुको छ । ती हाम्रा गाउँबस्तीमा पसेर लुटपाट मच्चाउँछन्; सोझा नेपालीलाई भकुर्नसम्म भकुर्छन् । सर्वसाधारण मात्र होइन, सुरक्षाकर्मीलाई समेत बन्दुकको नाल सोझ्याउँछन् । कुन्दाले हिर्काउँछन् । सम्झिँदा कन्सिरीका रौँ ठडिन्छन् तर के गर्नु ! ‘नेपाल सरकार’ नामको राजा काठको हुनमानजस्तै ठिङ्ग उभिएर प्रजाको रमिता हेर्छ ।

मेची पुलमा रोकिइरहँदा हिजो यही ठाउँमा एसएसबीले हाम्रा जाति (भुटानी शरणार्थी) लाई लछारपछार पारेका, गोली हानेका, घाइते पारेका र मृत्युदान दिएका घटना सचित्र आँखामा नाचिरहन्छन् । सन् १९९० को दशकदेखि भुटानबाट जबर्जस्ती लखेटिएका नेपालीहरूमध्ये १ लाखभन्दा बढी आज अमेरिका, क्यानडा, बेलायत, अस्ट्रेलियाजस्ता मुलुकमा स्थानान्तरण गरिए । शेष अझै स्वदेश फिर्तीको झिनो आशामा जीवनका अन्तिम दिन गनिरहेका छन् ।

वि.सं. २०६८ सालतिर खबर खोज्दै म बाँहुनडाँगी शिविर पुगेको थिएँ । त्यहाँ झण्डै ७० वर्ष टेकेका जङ्गवीर सुब्बासँग छोटो भलाकुसारी भएको थियो । उनले भक्कानिँदै सुनाएका कथा सम्झिँदा आज पनि मेरा आँखा रसाउँछन् । उनले चस्मा नाकको डाँडीमाथि चढाउँदै सुनाएका थिए, ‘के गर्नु बाबु, भोटेहरूले मेरै आँखाअगाडि छोरीको बलात्कार गर्‍यो । श्रीमतीलाई पनि बाँकी राखेनन् । घरमा आगो लगाइदिए । खुन पसिनाले कमाएको भनेर के गर्नु ? पाखोबारी, खेतीपाती जम्मै छोडेर हिँड्नुपर्‍यो । धन्न पुर्खाको माटोले शरण दिएको छ ।’

जन्मभूमिबाट लखेटिनुको कारुणिक इतिहास लेखिएको पुस्तक 'निर्वासन' पढेर म कति दिनसम्म निदाएको थिइनँ । पीडाको छटपटी उम्लेर भतभती पोलेपछि मैले यसका लेखक अर्थात् भुटानका मानवअधिकारवादी नेता टेकनाथ रिजाललाई लामो चिट्ठी लेखेको थिएँ । त्यसको प्रतिउत्तर भने कहिल्यै आएन ।

पारि तरेर उतै थातथलो बिसाउनुमा कतिपयको बाध्यता थियो वा रहर ! यसबारे वाङ्मयका धेरै विधामा अनेक कृति लेखिएका छन् । सुख पाउने आशाको मोहनीमा तानिएर पहाडका झुल्केनी डाँडापाखा रित्तै पारेर दार्जिलिङ, सिलोङ, असम, भुटान र बर्मा पसेका हाम्रा जिजुबाजे, बाजेहरू किन त्यसरी हिँडे ? मैले आजसम्म यसको उत्तर फेला पारेको छैन । बसाइँ हिँड्न छोडेर तिनै पाखा पखेरामा नङ्ग्रा खियाउन र पाखुरी बजार्न सकेको र सिकेको भए आज हाम्रा खाली हुँदै गएका पहाडहरूमा समृद्धिको बत्ती बलिरहेको हुन्थ्यो; कहिल्यै ननिभ्ने गरी ।

पहिलो र दोस्रो विश्वयुद्धका बेला रहरले वा कहरले बैँसको डालीमा फूल खेल्ने बेला उता हिँडेका हाम्रा जातिहरू प्रकारान्तरमा उतै रत्तिए । भारत–पाकिस्तान सीमा काश्मिर, श्रीलंकाको जाफ्ना, बर्मा, बेल्जियम, मेसोपोटामियाहुँदै आन्ध्र महासागरको दक्षिणस्थित फकल्यान्डको टापुमा बेलायत र अर्जेन्टिनाबीच सन् १९८२ मा भएको युद्ध लड्न गएका कति लाहुरेका सन्ततिहरू आज पनि बर्मा र भारतका विभिन्न ठाउँमा बसोबास गर्छन् ।

नयाँ दुनियाँ देख्न र सुख बेसाउन उता लागेकाहरूको आधाभन्दा बढीका वंशज पनि आज त्यतै छन् । भूगोल नै चोइटिएपछि उता परेकाहरूको व्यथा झन् चर्को छ । पूर्वप्रशासक महेश्वर शर्मा आफ्नो पुस्तक रन्थमोल– २ मा लेख्छन्– सुगौली सन्धिले भारतमा गाभिएका भाग नेपाललाई पनि छुट्याइमाग्नुपर्छ भनेर दार्जिलिङबाट गोर्खा लिगका अध्यक्ष डम्बरसिंह गुरुङको नेतृत्वमा शिवकुमार राईसमेतको टोली राणाहरूलाई भन्न काठमाडौँ आएको रहेछ । प्रधानमन्त्री पद्मशमशेरले आफ्ना भाइभारदारलाई भन्दा बहादुरशमशेर, मृगेन्द्रशमशेर, विजयशमशेरहरूले 'कांग्रेस उठेर भएकै नेपाल त जोगाउन गाह्रो भइरहेको बेला पूर्वका दार्जिलिङ, भुटान, सिक्किम, भाक्सु, देहरादुन र गङ्गासम्म फैलिएको भूभाग अंग्रेजले दिए पनि थाम्न सकिँदैन' भनेर नामर्द्याइँ देखाएपछि डम्बरसिंह नेतृत्वको टोली निराश भएर फर्केको थियो । यसरी अन्तिम अवस्थामा पनि राणाहरूले राष्ट्रघात गरे । अंग्रेजहरूले दिएको मौका पनि नछोपिदिँदा आज पनि भारतले नेपाललाई खेदेको खेद्यै छ ।

सिक्किम विश्वविद्यालयका संस्थापक उपकुलपति महेन्द्र पी लामाले धर्का, खम्बा र सिमाना क्षेत्र नामको आलेखमा उता पर्नुको एउटा भयानक पीडालाई यसरी अभिव्यक्त गरेका छन्, ‘हामीलाई खेद्ने, जरैबाट उखेलेर फ्याँक्ने र डाँडै कटाइदिनेलाई टुक्रा–टुक्रा बनाएर नै जान्छौँ भनेर भुकभुके उज्यालो नहुँदै अत्तालिएका अंग्रेज उपनिवेशवादका भूत–प्रेतले दक्षिण एसियालाई एउटै बनावटी धर्का कोरेर लथालिङ्ग पारिदिए । एउटै समुदायलाई सिमाना वल्लो–पल्लोपट्टि पारियो ।'

मेची पुलमा रोकिइरहँदा मेरो मनका टाकुराहरूमा इतिहास र वर्तमानका यी झझल्काहरू राम्रैसँग डुलिरहे । साँच्चै महेश्वर शर्माले लेखेझैँ हुन सकेको भए आज यहाँ यी खैरा पोशाकेले हामीलाई घुरेर हेर्ने मौकै पाउँथेनन् । अघि जसरी हामी सररर माई खोलाको पुल तरेर आयौँ, त्यसरी नै निस्फिक्री मेचीपारि तर्न सक्थ्यौँ । अफसोच ! यो कुरा त सपना र जपनामा मात्र सीमित छ ।

०००

मलाई मेरो पेसाले भारतका धेरै ठाउँ घुमाइसकेको हो तर पूर्वोत्तर भूभाग पुग्ने साइत जुरेको थिएन । नेपाली जातिको बाक्लो बसोबास रहेका ती ठाउँहरू पुग्ने–घुम्ने धोको अघिदेखिकै हो । चाहेर मात्र हुँदो रहेनछ । समय दाहिना हुनुपर्ने रहेछ कि ! त्यो समय यतिबेलै जुरेको होला । सिर्जनाको नक्षेत्रका अगाडि म रातिका जुनकिरीझैँ पिलपिलाइरहेको छु । सिर्जनाको चम्किलो प्रकाशमा नचिनेको र नजानेको बाटो खोज्दै हिँड्नु पनि अचम्मै रमाइलो हुँदो रहेछ । यही रमाइलोमा मेरा मनका तरङ्ग झन् रमाइरहे ।

मेरो जीवनमा यसरी आउने ट्वाँका शृङ्खला अनेक छन् । मैले केही बेर दिमागका नसा तन्काएँ । हामी गुवाहाटी जान रेल चढ्ने स्टेसन रहेछ, न्यू जलपाइगुढी । बल्ल मेरो ट्वाँको अर्थ खुल्यो– ‘एनजेपी’ अर्थात् न्यू जलपाइगुढी । नयाँ शब्दको अर्थ खुट्याउन सकेकोमा म आफैँ दङ्ग ।

जङ्ग दाइको कारले पानी ट्याङ्कीबाट अगाडि गुडायो । उता एसियाली मापदण्डको चार ‘लेन’को फराकिलो, सफा र दायाँबायाँ यताजस्तै हरियाली भरिएको बाटो । यता पनि फराकिला बाटाहरू नबनेका होइनन् तर तिनको सरसफाइमा खासै ध्यान दिइँदैन । राजनीतिको धुरीदेखि भुईंसम्म लाभको आङ तन्काउनेहरू धेरै हुन्छन् । यसैको उपज ‘ग्रेड’मा उस्तो ध्यान नदिई बनेका सडक केही महिनामै असन्तुलित भइदिन्छन् । तिनले सडकमा अनेक समस्या निम्त्याइरहेका हुन्छन् ।

जङ्ग दाइको कार हुइँकिइरहेको छ । त्यो ‘एसियन हाइवे’मा गुडिरहँदा मलाई भू–यानमा चढेर बिरानो मुलुकतिर उडिरहेको अनुभूति भइरह्यो । केही किलोमिटर गुडेपछि बाटो दुई चिरा पर्‍यो । हामी एउटा चिरातिर सोझियौँ; अर्को चिरा दार्जिलिङतिर उकालिँदो रहेछ । हामी सिलिगुडीतिर सोझिएका रहेछौँ । करिब २ घण्टाको गुडाइपछि हामी एउटा बजारमा पुग्यौँ । त्यही रहेछ, सिलिगुडी ।

जङ्ग दाइले एक छेउ लगाएर कार रोके । बिहानको करिब साढे १० बजेको हुँदो हो; पेटका आन्द्रा बटारिँदै थिए । अब पेटपूजा नगरी भएको थिएन । वरिपरि अनेक भात पसल थिए; भात–रोटी बेच्ने रङ्गीविरङ्गी मान्छे हामीतिर आँखाका तीर सोझ्याइरहेथे । गुरु र मुवाँ उपयुक्त भोजनस्थलतिर आँखा डुलाइरहनुभएको थियो । म नयाँ ठाउँको, नौलो रङमा रङमङिँदै थिएँ । लहरै उभिएका होटलका छाना–छानामा विज्ञापन बोर्ड झुण्ड्याइएका थिए; तिनमा कतै दाम्लोजस्तै बटारिएका बंगाली अक्षर, त कहीँ हिन्दीमा लेखिएका थिए । हिन्दी र नेपाली लिपि उस्तै–उस्तै भएर होला, मैले हिन्दी अक्षरहरूमा नेपाली भाव खोजिरहेँ ।

अझ, एउटा होटलको सिरानमा लेखिएको थियो- न्यू दार्जिलिङ होटल, प्रो. विश्वास खालिङ ।

मैले ठानेँ, यी हाम्रै पूर्वी पहाडतिरबाट यता दोर्लिङ अर्थात् दार्जिलिङतिर सरेका खालिङ होलान्; माथि पहाडबाट भात पसल थाप्न मधेश झरेका । त्यहाँको बोलीचालीमा बंगाली र हिन्दीको उछिनाछिन देखिन्थ्यो । अनि, पहाडको कन्दराबाट झरेको छहरोको मधुरो धुनजस्तै नेपाली बोल्नेहरू पनि बाक्लै भेटिए । नेपाली भाषा बोल्नेहरू देख्दा मेरो मन औधी रमायो । मैले आफैँलाई प्रश्न गरेँ– कस्तो जाति होला नेपाली ? नेपाली भाषा बोल्ने डल्ला–डल्ला कदका, बाटुला अनुहार, थेप्चा र चुच्चा नाकेहरू भेटिनेबित्तिकै आफ्नाझैँ लाग्ने ।

आफ्नै घरमास्तिरको, तल्तिरको; भएन, वल्लोपल्लो गाउँको जस्तै–जस्तै लाग्ने । त्यो पनि भएन, अर्को गाउँको वा शहरको वा फरक जिल्लाको हो भन्ने लख काटिहाल्नुपर्ने । त्यतिले पनि पुगेन भने पश्चिम वा पूर्वको ठानिहाल्नुपर्ने ! तिनलाई हेरेर फुरुक्क फुर्किनुपर्ने, हुरुक्क भइहाल्नुपर्ने ! सायद, यो प्रकृतिले पनि मेटेर नमिटिने, भूगोलले छुट्याए पनि नछुट्टिने भावनात्मक नाता होला ।

गुरुले एउटा होटलतिर डोर्‍याउनुभयो, हामी त्यतै सोझियौँ । भित्र पसेर कुर्सीमा बस्नेबित्तिकै नाकमा ह्वास्स अनौठो दुर्गन्ध ठोक्कियो । यसले सबैलाई एकैपटक बाहिर हुत्यायो । गुरुलाई अलि बढी नै अत्याएछ । त्यहाँका भोज्य बिखयसमेत स्वास्थ्यवर्द्धक लाग्थेनन् । हामीले छेवैको अर्को सुग्घर भातघर रोज्यौँ । रोटी, तरकारी र दहीले पेटको टेम्को टालटुल पारेपछि गन्तव्य ताक्यौँ ।

जङ्ग दाइ अघिदेखि ‘एनजेपी’, ‘एनजेपी’ भन्दै थिए । मुवाँ पनि यही शब्द दोहोर्‍याइरहनुभएको थियो । म यसको लघु अर्थ नबुझेर ट्वाँ । नयाँ मुलुक पुग्नु, नयाँ भाषा र शब्दावली नबुझेर होस्ल्याङे हुनु पनि म आफैँका लागि रमिता बन्ने गरेको छ । अघि भारतका दक्षिणी भेग तामिलनाडु, पोण्डीचेरी होस् वा उत्तरका हरिद्वारदेखि टेहरी गडवालसम्म पुग्दा मैले यस्तै हुस्सु पारा देखाएको छु ।

पहिलोपटक रक्सौलहुँदै कलकत्ता जाँदा भारतीयहरूले रेललाई ‘गाडी’ भनेको सुन्दा म अचम्मले ट्वाँ परेको थिएँ । मेरो जीवनमा यसरी आउने ट्वाँका शृङ्खला अनेक छन् । मैले केही बेर दिमागका नसा तन्काएँ । घाँटी यताउता घुमाएँ । हामी गुवाहाटी जान रेल चढ्ने स्टेसन रहेछ, न्यू जलपाइगुढी । बल्ल मेरो ट्वाँको अर्थ खुल्यो– ‘एनजेपी’ अर्थात् न्यू जलपाइगुढी । नयाँ शब्दको अर्थ खुट्याउन सकेकोमा म आफैँ दङ्ग ।

जङ्ग दाइले कारबाट हाम्रा झोलाझाम्टा पाखा निकाले । एउटा भिर्ने झोला मेरो ढाडमा उक्लियो, अर्को हातमा थामियो । अनि, हामी भारी घिसार्दै स्टेसनतिर सोझियौँ । दाइले बाटो कटाएर पारि भर्‍याङको फेदसम्म सुटकेस घिसारेर सघाए । अबको १२ दिनपछि यहीँ भेट्ने गरी अहिलेलाई हामी दाइसँग छुट्टियौँ । दाइ बाटो काटेर पल्लोपट्टि पुगेर हात हल्लाए । गुरु, मुवाँ र म गह्रुङ्गा सुटकेस घिसार्दै एनजेपी स्टेसनको बिजुली भर्‍याङ उक्लिँदै थियौँ । राता कमेज लगाएका दुई जना काला मान्छे हामीलाई पछ्याउँदै बोलिरहेका थिए, ‘साप जी दे दिजीए हम पहुँचादेङ्गे ।’

यात्रा मिति : २०७९ कात्तिक १८ गते

प्रकाशित मिति: शनिबार, जेठ ६, २०८० १०:२८