नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणको थुनछेक बहसमा तीन दिनसम्म सरकारी वकिलले गरेको बहसको आधारमा आफ्नो तर्फबाट बहसको तयारी प्रतिवादीहरूले गरेका छन् ।
बुधबारबाट प्रतिवादीहरूका तर्फबाट वकिलहरूले बहस थाल्नेछन् । त्यसको लागि प्रतिवादीहरूले निरन्तर रूपमा इजलासमा उठेका विषयहरू टिपोट गर्ने र त्यसविरुद्ध हुन सक्ने प्रमाणहरू जुटाउने तयारीको छलफल इजलास कक्षमा गरेको देखिन्थ्यो ।
तीन दिन सरकारी वकिल र जाहेरवालाहरूका तर्फबाट वकिलहरूले बहस गरे । जिल्ला न्यायाधिवक्ताद्वय पहेशप्रसाद खत्री र जनकप्रसाद घिमिरेले सबै प्रतिवादीहरूविरुद्ध बहस गरे । न्यायाधिवक्ता सिताराम अर्यालले टोपबहादुर रायमाझी, बालकृष्ण खाँण र सानु भण्डारीविरुद्ध बहस गरे । सहायक जिल्ला न्यायाधिवक्ता दिनेश भट्टराईले इन्द्रजित राई, टेकनारायण पाण्डे, केशव दुलालविरुद्ध बहस गरे । सहायक जिल्ला न्यायाधिवक्ता सुरबहादुर परियारले नरेन्द्र केसी, टेकनाथ रिजाल, रामशरण केसीविरुद्ध बहस गरे । सहायक जिल्ला न्यायाविवक्ता प्रकाश घिमिरेले सन्दिप रायमाझी, टंकबहादुर गुरुङ, लक्ष्मी महर्जनविरुद्ध बहस गरे । सहायक जिल्ला न्यायाधिवक्ता लक्ष्मी निर्मला मरासिनीले आङटावा शेर्पा, शमशेर मियाँ, गोविन्द चौधरीविरुद्ध बहस गरिन् । सहायक जिल्ला न्यायाधिवक्ता हिरालाल भोलनले सागर राई र सन्देश शर्माविरुद्ध बहस गरे ।
जाहेरवालाहरूको तर्फबाट सुनिलकुमार शर्मासापकोटा, दीपक रेग्मी, स्वागत नेपाल, हरिप्रसाद कटेल, वरिष्ठ अधिवक्ता ध्रवबहादुर प्रधान र राधिका चौलागाईंले बहस गरे ।
संगठित अपराधअन्तर्गत मुद्दा चलाइएकाले प्रतिवादीहरूको सम्बन्ध भएपछि तोकिएको प्रतिवादीभन्दा बाहिर पनि बहस भएको थियो । ती बहसलाई इजलासको विषयवस्तुको आधारमा प्रतिवाद गर्न प्रतिवादीहरू तीनै दिन सक्रिय भए ।
दुई दिन एकै बेन्चमा बसेका टोपबहादुर रायमाझी र बालकृष्ण खाँण मंगलबार अलग अलग बेन्चमा बसे । मंगलबार उनीहरू विरुद्ध बहस थिए । त्यसैले आइतबार र सोमबारको जस्तो छटपटी उनीहरूमा थिएन । आफूविरुद्धका प्रमाण आउँदा कानेखुसी गर्ने उनीहरू मंगलबार इजलासमा उठेका विषयमा हयोगीहरूसँग कुराकानीमा जुटिहाल्थे ।
चटपटे देखिएका रायमाझी मंगलबार केही शान्त थिए । उनले सोमबार डायरी ल्याएका थिए भने मंगलबार डायरीको पानामा टिपोट गर्दै थिए । खाँण भने अर्का प्रतिवादी टेकनारायण पाण्डेसँग कुराकानीमा व्यस्त हुन्थे । छुटेको र कुरा आफैँले ल्याएको कागजी नोटप्याडमा टिपोट गर्थे । उनको सहकार्य पाण्डेसँग संयुक्त भएको देखिन्छ ।
‘... त्यो त हिजै आएको थियो,’ डायरीमा लेख्दै गरेका पाण्डेलाई खाँणले बहसको समयमा भनेका थिए । पाण्डेले आफ्नो डायरीमा इजलासमा आफूविरुद्ध के-के कुरा उठे ? के-के दस्तावेजहरू प्रमाणको रूपमा उठे जस्ता विषय टिपोट गरेका थिए । हिरासतमा भएपछि आफूले प्रयोग गरेका कम्युटर प्रिन्टरलगायतका समग्री प्रहरीले बरामद गरेकोलगायतका कुराहरू उनको डायरीमा लेखिएको थियो ।
रायमाझीले पनि आफूविरुद्धका प्रमाणहरू नोट गरे । उनले जोहरीवालाको तर्फबाट बहस गरेका वकिल सुनिलकुमार शर्मा सापकोटाको नाम पनि नोट गरेका थिए । प्रतिवादीहरूबाट नोट गर्दा खाँणले पाण्डेसँगै संयुक्त र एकल रूपमा नोट गरेका छन् ।
रायमाझीले सानु भण्डारीको जाँचपासमा एकल रूपमा नोट गरेका छन् । अर्का योजनाकार केशव दुलालले पनि खाँण र रायमाझीलाई टिपोट गर्ने विषयमा सघाइरहेका थिए । भुटानी शरणार्थी नेता रिजाल, रायमाझीका सुरक्षा सल्लाहकार राई प्रतिवादी शेर्पा, हज कमिटीका अध्यक्ष मियालगायतका प्रतिवादीहरूले भने प्रमाण खोज्ने दुख गरेको देखिएन ।
अन्य प्रतिवादीहरूले भने नोट गरेका छैनन् । उनीहरूको वकिलले नै सबै तयारी गरिरहेका छन् । प्रतिवादीका तर्फबाट ९७ जना वकिलले वकालतनामा दिएका छन् । बहसको समयसँगै वकालत नामा भर्ने वकिलहरूको नाम बढ्नेछ ।
स्वागत नेपालको बहसले अप्ठेरो
जाहेरवालाको तर्फबाट बहस गरेका स्वागत नेपालले गरेको बहसको समयमा प्रतिवादीहरूले असहज महसुस गरेका थिए । न्यायाधीश प्रेमप्रसाद न्यौपानलेले नेपाललाई प्रतिप्रश्न गरेका थिए, ‘जाहेरवालाहरूको दायित्व के हुन्छ ?’ देशको नागरिता त्यागेर नक्कली भुटानी शरणार्थी बन्न खोज्नेहरू दोषी हुन् कि होइनन् भन्ने कुरा न्यायाधीश न्यौपानलेले इजलासमा प्रश्न गर्दै आएका छन् । ‘म भुटानी वा अमेरिकी नागरिक हुन चाहान्छु भने अपराध हुँदैन । नागरिकता लिइसकेकालाई झुक्याएर नागरिकता त्यागेर अर्को देशको नागरिक बन्न चाहन्छु भन्नु अपराध हो,’ नेपालको जवाफ थियो ।
लामो समय उक्त अपराध संगठित अपराध भएको, राष्ट्रहित विपरीत भएको, ‘ह्वाइट कलर क्राइम’ भएको भनेर व्याख्या गरेका थिए । मिसिलमा संलग्न अडियो, भिजुअललाई तत्काल प्राप्त प्रमाणको रूपमा लिनुपर्ने समेत उनको माग थियो ।
हिरासतमा रहँदा अनुसन्धान प्रभावित पार्न खोजेको नेपालको जिकिर थियो । ‘हतकडी नलाग्दा मुद्दा प्रभावित पार्ने काम भयो । प्रतिवादीहरू हात हल्लाएर अदालत आए । प्रहरीले हतकडी लगाउन सकेन । यो देशमा समान्य मान्छे र ठूला मान्छेको लागि दुईथरी कानुन छ भन्ने पुष्टि भयो,’ उनले भने ।
प्रतिवादीहरूले सहमतिमा पैसा लिइएको, कुनै दबाब नदिएको दाबी गर्न सक्ने भन्दै उनले नेताहरूसँग पहुँच र सम्बन्ध छ भन्दै अमेरिकाको सपना देखाएर प्रलोभनमा पारिएको उदाहरण रहेको बताए । यूएनएचसीआरले शरणार्थी तेस्रो देश लैजाने काम बन्द भैसकेको जनाए पनि काम हुन्छ भन्दै पैसा असुली गर्ने काम गरिएको उनले बताए । नेपालले यसो भन्दै गर्दा पाण्डे र खाँणमा असहजता देखिन्थ्यो ।
सरकारी दाबी
प्रतिवादीहरूको राज्यको शक्तिशाली निकायसम्म पहुँच कायम रहेकाले धरौटी तारेखमा राखे प्रमाण लोप गर्न सक्ने, नष्ट गर्न सक्ने जिकिर उनीहरूको छ ।
‘पक्राउ पर्नुअघि पनि केही प्रतिवादीले प्रमाण नष्ट गरेका थिए, पक्राउ परेपछि हिरासतमा रहँदा पनि अनुसन्धान प्रभावित गर्न खोजेका थिए । अहिले उनीहरूलाई थुनामा नराख्ने हो भने पीडित जाहेरवालाहरूका साथै साक्षीहरू पनि तत्काल प्रत्यक्ष थ्रेटमा पर्न सक्छन्,’ सबै सरकारी वकिलहरूको भनाइ छ ।
जाहेरवालाले दिएको जाहेरी, अनुसन्धान अधिकृतसमक्ष गरेको बयान कागज, विभिन्न बयानको अडियो, भिजुअलसहित पेस गरिएको सीडी तथा पेन ड्राइभ, अदालतमै पनि कतिपयको स्वीकारोक्ति बयान, लेनदेन भएको प्रमाण, बैंक स्टेटमेन्ट, खातामा जम्मा भएको रकम, विभिन्न मनी ट्रान्सफरबाट पठाइएको रकम, विभिन्न प्रतिवादीहरूबीच ह्वाट्सएप तथा भाइबरमा भएको संवादको स्क्रिनसटलागयतका प्रमाणहरू तत्काल प्राप्त प्रमाण भएको उनीहरूको जिकिर छ ।
अदालतमा प्रतिवादीहरूले एक अर्कालाई नचिनेको भनेर इन्कारी बयान गरेको भए पनि प्रतिवादीहरूबीच ४९ पटकसम्म फोनमा भएको कुराकानी र ठगी गर्ने काम भेरहेकालो नचिन्ने हुन नसक्ने उनीहरूको दाबी छ ।
प्रकाशित मिति: मंगलबार, जेठ २३, २०८० २०:५७
