‘पोल्ट्रीको राजधानी’ चितवनका जल्दाबल्दा उद्योगी थिए, शंकर कँडेल । दुई दशकयता पोल्ट्री व्यवसायमा संलग्न उनले ५१ वर्षको उमेरमा गत वैशाख १९ गते झुण्डिएर आत्महत्या गरे ।
बागलुङबाट चितवन झरेका कँडेलले करिब दुई दशकभित्र पोल्ट्रीबाटै गरेको तरक्की कम लोभलाग्दो थिएन । जिल्लाकै अग्रणी दाना उद्योग अनमोल फिड्स इन्डस्ट्रिज प्रालिका मुख्य शेयरहोल्डर एवं कार्यकारी निर्देशक । १ सय १३ उद्योगी आबद्ध नेपाल दाना उद्योग संघका प्रथम उपाध्यक्ष (हुनेवाला अध्यक्ष) । अन्य फार्म र ह्याचरीमा लगानी । भरतपुर महानगरपालिका- ८, शान्तिमार्गमा सानदार घर । झण्डै २ करोड मूल्य पर्ने गाडी । श्रीमतीलाई छुट्टै कार ।
काठमाडौंमा छोरा चार्टर्ड एकाउन्टेन्ट र छोरी डाक्टरी पढिरहेका छन् । चितवनमा कँडेलको खास प्रतिष्ठा थियो । तर, उनले यी सबैमा सुखानुभूत गर्न सकेनन् र संसारै छोड्ने निर्णय लिए । भरतपुर महानगरपालिका- ३, बेलचोकस्थित आफ्नै कार्यालयभित्र झुण्डिएको अवस्थामा फेला परेका थिए उनी । घटनास्थलमा आठ पृष्ठ लामो ’सुसाइड नोट’ पनि भेटिएको थियो ।
कँडेललाई जुन व्यवसायले उकासेको थियो, अन्ततः मृत्युको कारण पनि त्यही नै बन्न पुग्यो ।
१९ वैशाख २०८० मा आत्महत्या गरेका चितवनका पोल्ट्री उद्योगी शंकर कँडेल ।भरतपुर-३, भगवती टोलमा कर्पोरेट कार्यालय र भरतपुर-५, कल्याणपुरमा फ्याक्ट्री रहेको अनमोल फिड्सले कुखुरालाई खुवाउने दाना उत्पादन गर्दै आएको छ । १२ वर्षअघि शंकरकै अगुवाइमा नवगंगा दाना उद्योगका रूपमा यो कम्पनी स्थापना भएको थियो । पछि उक्त उद्योगमा लगानी बढाएर अनमोल फिड्स खडा गरियो । अहिले नवगंगा दाना उद्योग छुट्टै अस्तित्वमा छ । शंकरका साथी, नातेदार एवं अनमोलका मार्केटिङ हेर्ने तुल्सीराम गौतमले पारस बसपार्कनजिकै रहेको उद्योग जेनतेन चलाइरहेका छन् ।
पहिला नाफामै चलिरहेको अनमोल फिड्सको ओरालो यात्रा कोभिड- १९ को महामारीपछि सुरु भएको थियो । कोरोनापछि बैंकको ऋण र बजारको उधारोले गर्दा कम्पनी भासिँदै गयो । निवर्तमान सञ्चालक चन्द्रमान श्रेष्ठका अनुसार, लकडाउनयता कम्पनीले बैंकबाट कर्जा लिएरै उत्पादनको काम गर्दै आएको थियो । तर, बजारमा पठाएको सामानको करिब ४६ करोड रुपैयाँ उधारो फसेको थियो । वार्षिक १०० करोड कारोबार गर्ने कम्पनीले ६५ करोड रुपैयाँ बैंकबाट कर्जा लिइसकेको थियो । थप कर्जा दिन बैंकले इन्कार गरिदियो ।
२१ जना शेयरधनी रहेको अनमोल फिड्समा कँडेलको मात्रै ७ करोड रुपैयाँ लगानी थियो । कम्पनीका निवर्तमान सञ्चालक समिति अध्यक्षसमेत रहेका शंकरका काका जगन्नाथ कँडेलका अनुसार, कर्जा र उधारोमा कम्पनी भासिएपछि यसको सबैभन्दा धेरै दबाब र तनाव शंकरले नै महसुस गरे । ‘सबैभन्दा बढी शेयर भएका उनी मानसिक समस्याकै तहमा पुगेका रहेछन् । परीक्षण गराउँदा डाक्टरले उनलाई डिप्रेसनको औषधि खान सुझाएका रहेछन् । तर, नखाएको कुरा पछि थाहा पाइयो । घरमा पनि उनले कसैलाई भनेका रहेनछन्, हामीलाई पनि थाहा भएन,' जगन्नाथले शिलापत्रसित भने ।
सुसाइड नोटमा पनि कँडेलले व्यावसायिक तनावका कारण आफू डिप्रेसनमा गएको लेखेका छन् । अनमोल फिड्स मात्र होइन, दुई/तीन वर्षयता जिल्लाका सबैजसो पोल्ट्री फार्म र दाना उत्पादकको कारोबार सुस्ताएको नवगंगा दाना उद्योगका सञ्चालक तुल्सीराम गौतम बताउँछन् ।
तर, अनमोलको समस्या अलिक गहिरो नै थियो । दाना बेचेको ४६ करोड बजारमै अड्किएको थियो । त्यसमा पनि दाना उधारोमा खरिद गर्ने केही डिलरहरू बन्द भइसकेकाले १० करोड रुपैयाँजति डुब्यो । बाँकी पैसा पनि उठेको थिएन । यता ७ देखि ९ प्रतिशतमा लिएको कर्जाको ब्याज १४ प्रतिशतसम्म पुग्यो ।
व्यवसायी कँडेल राजनीतिकर्मी पनि थिए । चितवन कांग्रेसको निवर्तमान कोषाध्यक्ष एवं महासमिति सदस्य उनी आगामी चुनावमा भरतपुरको मेयर दाबेदार मानिन्थे । मृतक कँडेलकी श्रीमती कल्पना पौडेलका अनुसार, दुई/तीन वर्षयता नेपालको पोल्ट्री व्यवसायमा असाध्यै धेरै उचारचढाव देखिएकाले उनका श्रीमान् यो पेसा नै छाडेर राजनीतिमा पूर्णकालीन हुन चाहन्थे । त्यसैले २०७९ माघमा काठमाडौंस्थित रुङ्गटा समूहलाई १ अर्ब १५ करोड रुपैयाँ मूल्याङ्कन गरी उनले कम्पनी बिक्री गरे ।
अनमोल फिड बेचे पनि बजारको उधारो उठाउन रुङ्गटा समूहलाई सघाउने जिम्मा लिएकाले कँडेलको तनाव कम भएन । तिर्नुपर्ने र उठाउनुपर्ने रकमको टाउको दुखाइले उनले आत्महत्या गरे । यद्यपि, मृत्युअघि लेखेको सुसाइड नोटमा कँडेलले अनमोल फिड्स किनेका प्रदीपकुमार रुङ्गटा र लेखापाल जीवनबहादुर रावलले आफूलाई मानसिक तनाव दिएको बताएका छन् । बजारबाट उठाउनुपर्ने रकम र पार्टीलाई तिर्नुपर्ने जिम्मेवारीमा रुङ्गटा र रावलले आफूलाई सहयोग नगरेको उनको आरोप थियो । यही आरोपका आधारमा रावल थुनामा छन् भने रुङ्गटा फरार छन् ।
घटना जे-जसरी विकसित भए पनि कँडेलले आत्महत्या गर्नुको मूल कारण व्यवसायमा पहिल्यैदेखि आएको तीव्र असन्तुलन नै थियो । यो कुरा व्यावसायिक साझेदारसमेत रहिसकेका उनका काका जगन्नाथ कँडेल स्वीकार्छन् । ‘शंकर मात्र होइन, कैयौँ दाना उद्योगीको तनाव लगभग उस्तै खालको छ,' उनले भने ।
कोभिडकालयता बैंकको बढ्दो ब्याज, मन्द व्यापार, उधारो र कर मात्रै असुल्ने सरकारी नीतिका कारण किसान, ह्याचरी, सप्लायर्स, दाना उद्योग सबै समस्यामा परेको नेपाल उद्योग संघका अध्यक्षसमेत रहेका पोल्ट्रीविज्ञ डा. तिलचन्द्र भट्टराई बताउँछन् ।
समस्या भएकैले तीन/चार वर्षको अवधिमा कुखुराजन्य उत्पादन गर्ने ६० प्रतिशत उद्योग बन्द भएका छन् । बहुराष्ट्रिय कम्पनी र भारतीय पक्षसँग साझेदारी गरेका सीमित उद्योगबाहेक सबै पोल्ट्री उद्योग घाटामा चलिरहेको डा. भट्टराईले बताए । ‘औँलामा गनिने ती उद्योग बाहिरैबाट पाउने सस्तो ब्याज र घाटा सहन सक्ने क्षमताका कारण टिकेका छन्,' उनले भने ।
कोभिड सुरु हुनुअघि पोल्ट्री क्षेत्रको अवस्था यस्तो थिएन । ह्याचरी उद्योगको संख्या ३ सय ५० वटासम्म पुगेको थियो । करिब १ सय २३ वटा दाना उद्योगको कारोबार राम्रै थियो । २२ हजार कुखुरा फार्म थिए । सप्लायर्सहरूमा कारोबार चुस्त थियो । लागत, उत्पादन, माग र खपतको अनुपात अमिल्दो थिएन ।
नेपाल दाना उद्योग संघका अध्यक्ष रविन पुरी ।तर, कोभिडयता कारोबार निरन्तर ओरालो लागेको नेपाल दाना उद्योग संघका अध्यक्ष रविन पुरी बताउँछन् । ‘आर्थिक मन्दी, त्यसमाथि सरकारले दाना बनाउन आवश्यक कच्चा पदार्थ आयातमा भन्सार बढाइदिएको छ । यसले उत्पादन लागत बढाएको छ, जसको मार तलैसम्म परेको छ,' उनले भने ।
कुखुरालाई खुवाउने दाना बनाउन मुख्यतः मकै र पिना चाहिन्छ । पिना बनाइने भटमासको उत्पादन नेपालमा हुँदैन । मकै मागको ३० प्रतिशतजति मात्रै उत्पादन हुन्छ । त्यसैले दुवै कच्चा पदार्थ भारतबाट ल्याउने गरिएको छ । चालु आर्थिक वर्षको मध्य असारसम्म ३२ अर्ब रुपैयाँबराबरको मकै र पिना भित्रिएको नेपाल दाना उद्योग संघको तथ्याङ्कले देखाउँछ ।
मकैमा ५ प्रतिशत र पिनामा साढे ९ प्रतिशत भन्सार सरकारले लगाइरहेको छ । तीन/चार वर्षअघि पिना र मकैमा १ दशमलव ६ प्रतिशत मात्रै भन्सार लाग्थ्यो । मकै र भटमास उत्पादनमा देश आत्मनिर्भर भएपछि यस्तो छुट बन्द गर्ने योजना थियो तर बीचमै आयातको भन्सार बढाइएको अध्यक्ष पुरी बताउँछन् ।
उनका अनुसार, नेपालका उद्योगहरूले दैनिक १२ हजार मेट्रिक टन दाना उत्पादन गर्ने क्षमता राख्छन् । कोभिडअघि दैनिक ३६ सय मेट्रिक टन दाना उत्पादन भई खपत हुन्थ्यो । हाल २८ सयदेखि ३ हजार मेट्रिक टन मात्रै उत्पादन भइरहेको छ । यो भनेको क्षमताको ३० प्रतिशत मात्र हो ।
कुखुराजन्य उत्पादनको लागत बढ्नुमा राज्यको गलत नीति पनि जिम्मेवार रहेको पोल्ट्रीविज्ञ भट्टराई बताउँछन् । तीन/चार वर्षको अवधिमा बैंकको ब्याज ७ देखि ९ प्रतिशतबाट बढेर १४ प्रतिशतसम्म पुग्यो । भारतबाट ल्याइने औषधि अनि कच्चा पदार्थको मूल्य पनि बढेको छ । त्यसमाथि सरकारले भन्सार बढाइदिएको छ । ‘उत्पादन क्षेत्रलाई प्रोत्साहन गरी त्यसबाट फाइदा लिनुपर्नेमा राज्य कर असुल्नमै जोड गरिरहेको छ, यो तरिका बदलिनुपर्छ,' उनले भने ।
ह्याचरीमा झन् चर्को
ह्याचरीको समस्या दाना उद्योगीको भन्दा चर्को छ । नेपाल ह्याचरी उद्योग संघका अध्यक्ष ऋषिराम पौडेलका अनुसार, करिब ५० प्रतिशत ह्याचरी उद्योग बन्द भइसकेका छन् ।
भरतपुर- ८ मा शिवशक्ति ह्याचरी उद्योग चलाउँथे, प्रेम गिरी । कोरोनापछि व्यवसाय लगातार ओरालियो । उद्योगलाई ट्रयाकमा ल्याउन उनले यत्न नगरेका पनि होइनन् । तर, चल्ला उत्पादन गर्न लागेको खर्चअनुसार बजार भाउ पाउँदै पाएनन् । निरन्तरको घाटा सहन नसकेपछि ह्याचरी बन्द गरेर उनले ५ महिनाअघि फर्निचर उद्योग खोलेका छन् । ‘एक त स्वास्थ्यले साथ दिइरहेको थिएन, त्यसमाथि लकडाउनपछि पोल्ट्री व्यवसाय निरन्तर ओरालियो । त्यसैले यो क्षेत्रबाट पलायन भएँ,' गिरीले भने ।
व्यवसायबाट बाहिरिन खोज्दा पनि धर नपाएर आत्महत्या गर्न बाध्य कँडेल र निरन्तरको घाटा सहन नसकी ह्याचरी उद्योगबाटै पलायन भएका गिरी त प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन् । आत्मनिर्भर मानिएको पोल्ट्री क्षेत्रबाट देशभरका ह्याचरी र कुखुरापालक किसान पलायन भइरहेका छन् ।
अध्यक्ष पौडेल राज्यले चासो नदिने हो भने जेनतेन चलिहेका ह्याचारी पनि बन्द हुने बताउँछन् । ‘कोभिडअघि ३ सय ५० को संख्यामा रहेका ह्याचरी उद्योग २ सयभन्दा कम भइसकेका छन् । एउटा चल्लामा १० देखि ३० रुपैयाँसम्म घाटा खाएर कसले गर्छ व्यवसाय ?’ उनी भन्छन् ।
अहिले एउटा ब्रोइलर चल्ला तयार हुँदा ५५ देखि ६० रुपैयाँ र लेयर चल्ला तयार हुँदा ९० रुपैयाँसम्म खर्च हुन्छ । तर, उत्पादकले ब्रोइलर चल्ला ४०-४५ रुपैयाँ र लेयर ७०-८० रुपैयाँमै बेच्नुपर्ने हुन्छ ।
घाटा खाएरै बेच्नुपर्ने अवस्था कसरी आयो त ?
अध्यक्ष पौडेलका अनुसार, भारतबाट चल्ला तस्करी गरी छिराइने गरिएकाले नेपालका उत्पादकले घाटा खानुपरेको हो ।
भारतले कुखुराजन्य उत्पादनमा किसानलाई थुप्रै सुविधा दिएको छ । त्यसैले भारतीय व्यवसायीले नेपालमा भन्दा निकै कम लागतमा चल्ला उत्पादन गर्छन् । ‘यसो भएपछि मूल्य पनि कम हुन्छ । हाम्रो लागत बढी भएकाले मूल्य बढी हुन्छ । अनि सप्लायर्सले त्यही दुई नम्बरी चल्ला किन्छन्, हाम्रो किन्दैनन् । नबेच्दा सबै लगानी डुब्ने भएकाले प्रतिगोटा १०/१५ रुपैयाँसम्म घाटा खाएरै भए पनि बेच्नुपर्ने हुन्छ', पौडेलले शिलापत्रसित भने ।
चितवनका ह्याचरी उद्योगी प्रकाश पौडेल पनि भारतबाट अवैध बाटोहुँदै भित्र्याइने चल्लाका कारण नेपालका व्यवसायी मारमा परेको बताउँछन् । कोभिडपछि बैंकको ब्याज चर्कियो, व्यापार मन्द भयो, भए पनि लागतअनुसार मूल्य पाइएन, उधारो उठेन । महँगो लागतमा उत्पादन गरे पनि भारतसँग प्रतिस्पर्धा गर्नुपरेको छ । त्यसैले धेरै व्यवसायी पलायन हुने अवस्थामा पुगे,' उनले भने ।
के नेपालको पोल्ट्री क्षेत्र टाट पल्टेकै हो त ?
मासु र अण्डामा नेपाल आत्मनिर्भर भएकाले भारतबाट यी वस्तु ल्याउन पाइँदैन । तर, आलुका कन्टेनरदेखि अन्य सामान बोक्ने ट्रकमार्फत भारतबाट कुखुराजन्य उत्पादन तस्करीमा भित्रिने गरेको व्यवसायीहरू बताउँछन् । उनीहरूका अनुसार, भारतमा डम्पिङ हुने अवस्था आयो भने नेपाल भित्र्याउन थालिन्छ । यसको मार नेपाली उत्पादकले खेप्नुपर्छ ।
डिलरको उस्तै गुनासो
दाना उद्योग र किसानको बीचमा रहेर काम गर्ने सप्लायर्सहरूको दुःख पनि पहाडजत्रै छ । देशभरि कति सप्लायर्स छन्, यकिन तथ्याङ्क छैन । तर, अहिले चलिरहेका अधिकांश सप्लायर्स बैंकिङ कर्जा र उधारोमा चुर्लुम्म डुबेको नेपाल कुखुरा बजार व्यवस्थापन संघका केन्द्रीय उपाध्यक्षसमेत रहेका नवीन पोल्ट्री सप्लायर्स धादिङका सञ्चालक पदमराज कोइराला बताउँछन् । ‘दाना उद्योगीको भन्दा विशाल समस्या हामीलाई छ, हामीसँग उधारो लिने किसानलाई छ,' उनले भने ।
धादिङको धार्केस्थित सहारा पोल्ट्री सप्लायर्सका सञ्चालक पुरुषोत्तम अर्याल ९० प्रतिशत किसानले उधारो नचुकाउँदा आफू सटर झार्नुपर्ने अवस्थामा पुगेको बताउँछन् । २०५८ सालदेखि गरेको पेसामा यति ठूलो तनाव उनले यसअघि कहिल्यै बेहोर्नुपरेको थिएन । भन्छन्, ‘समस्यामा परेपछि बेइमानी हुँदो रहेछ । दाना, चल्ला हामीसित उधारो लैजाने कतिपय किसानले तयार कुखुरा बेच्नेबेला सटाकसुटुक गरिदिन्छन् । हामीले सोध्दा कुखुरा मरेर स्वाहा भए भन्दिन्छन् । हाम्रो उधारो अड्केको अड्कै हुन्छ ।’
उनका अनुसार, कच्चा पदार्थको मूल्य घटेका बेला पनि उद्योगले दानाको भाउ नघटाइदिँदा त्यसको मार सप्लायर्सलाई नै पर्छ । ‘त्यसमाथि दाना उधारो, चल्ला उधारो, औषधि उधारो हुन्छ,' उनले भने ।
किसानका दुःखैदुःख
पोल्ट्री क्षेत्रमा समस्या गहिरिँदा कुखुरापालक किसान सबैभन्दा टिठलाग्दो अवस्थामा छन् । पोल्ट्रीविज्ञ डा. भट्टराईका अनुसार, नेपालमा साना ठूला गरी २०/२२ हजार फार्म थिए । २० हजारदेखि ५ लाख वटासम्म कुखुरा भएका ठूला र त्यसभन्दा मुनि संख्यामा कुखुरा भएका साना फार्म हुन् । साना फार्म ९० प्रतिशत र ठूला फार्म ४० प्रतिशत बन्द भइसकेका छन् । कुखुरा पाल्नेहरू पलायन भएपछि कतिपय दाना उद्योगले आफैँ कुखुरा पाल्न थालेका छन् । दाना पनि उद्योगहरूले क्षमताको ३० प्रतिशत मात्र उत्पादन गरिरहेका छन् ।
कुखुरा उत्पादनमा सबैभन्दा बढी खर्च दानामै हुने पालकहरू बताउँछन् । भक्तपुरका किसान अजित अवाले औषधि र कुखुरा मर्दा हुने घाटाको मूल्य पनि किसानले नै चुकाउनुपर्ने बताउँछन् । ‘जसोतसो उत्पादन गर्यो, मूल्य अर्कैले तोकिदिन्छ,' उनी भन्छन् ।
राष्ट्रिय कुखुरा बिक्री व्यवसायी संघले कुखुराको मासुको मूल्य तोक्ने गरेको छ ।
संघका अध्यक्ष जंगबहादुर बीसीका अनुसार, आज १९ असारमा कुखुराको मासु ४ सय ३० रुपैयाँ प्रतिकेजीले बजारमा बिक्री भइरहेको छ । तर, किसानको हातमा प्रतिकेजी २ सय ९० रुपैयाँ मात्र पर्छ ।
‘एक बोरा दानालाई हामीले ४ हजारभन्दा बढी रकम हालेर किन्नुपर्छ, औषधि किन्नुपर्छ । केही कुखुरा मर्छन् । अन्तिममा घाटा खाएरै बेच्नुपर्ने हुन्छ,' अवालेले भने । यस्तै घाटाका कारण आफूले चिनेका थुप्रै किसान साथीहरू यो पेसाबाट पलायन भएको उनी बताउँछन् ।
पोल्ट्रीविज्ञ डा. भट्टराईले २०७६ सालमा तयार गरेको एक प्रतिवेदनअनुसार, त्यो बेला ५० रुपैयाँ हालेर तयार गरिएको ब्रोइलर चिकेन किसानले ३० रुपैयाँमै बेच्नुपरेको थियो । ९० रुपैयाँ परेको लेयर चिकेन ६० रुपैयाँ, १० रुपैयाँ परेको अण्डा बेच्दा ८.५ रुपैयाँ र १ सय ७० रुपैयाँ लागतको जिउँदो कुखुरा प्रतिकेजी १ सय ४० रुपैयाँमा बेच्न किसान बाध्य थिए । त्यसयता कुखुराजन्य उत्पादनको मूल्य बढे पनि घाटाको प्रतिशत लगभग उस्तै रहेको किसानहरू बताउँछन् ।
‘निरन्तर घाटामा परेकाले किसानले हामी सप्लायर्सलाई उधारो चुकाउन सकिरहेका छैनन्, अनि फार्म बन्द गरेर हिँड्दिन्छन्, डुब्ने हामी नै हौँ,' डिलर सञ्चालक अर्यालले भने ।
यस्तै विषम परिस्थितिका कारण कुखुरापालन व्यवसायबाट किसानहरू विस्थापित भइरहेको पोल्ट्रीविज्ञ डा. भट्टराई बताउँछन् ।
१ खर्बभन्दा बढीको लगानी
नेपालको पोल्ट्री क्षेत्रमा ठ्याक्कै कति लगानी छ भन्ने भरपर्दो तथ्याङ्क छैन । तर, विज्ञहरू १ खर्बभन्दा बढी नै लगानी भएको कुरामा एकमत छन् । ५४ खर्ब रुपैयाँको कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जीडीपी) मा पोल्ट्री क्षेत्रको ६५ अर्ब रुपैयाँ योगदान रहेको डा. भट्टराई बताउँछन् । ‘यसमा पनि दानाको ४५ प्रतिशत, कुखुरा मासुको ३४ प्रतिशत, अण्डाको १६ प्रतिशत, ह्याचरीको ४ प्रतिशत र १ प्रतिशतको हाराहारीमा कुखुराको सुली (मल) को योगदान राष्ट्रिय आयमा छ,' उनले भने ।
पोल्ट्री क्षेत्रमा ४० हजार जनाले प्रत्यक्ष र एकदेखि डेढ लाखले अप्रत्यक्ष रोजगारी पाएका छन् ।
हामीलाई जोगाऊ, अर्थतन्त्रलाई जोगाऊ
दाना उद्योगी, डिलर, ह्याचरी र कुखुरा पालक किसानहरू सरकारले उत्पादनमूलक क्षेत्रलाई प्रोत्साहन गर्ने नीति लिनुपर्ने बताउँछन् । साथै, ल्याइएका नीतिको प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्नुपर्ने उनीहरूको माग छ । ‘भन्सारबाट ट्रकका ट्रक मासु, चल्ला, अण्डा कसरी छिरिरहेका छन् ? प्रहरीले किन कडाइ गरेको छैन ? यसमा राज्य गम्भीर बनिदिनुपर्छ,' नेपाल ह्याचारी उद्योग संघका अध्यक्ष पौडेलले भने ।
दाना उद्योगी भने दाना बनाउन कच्चा पदार्थका रूपमा प्रयोग हुने पिना र मकै आयात गर्दा लाग्ने भन्सारमा सरकारले सहुलियत दिनुपर्ने बताउँछन् । नेपाल दाना उद्योग संघका अध्यक्ष पुरी नेपालमै मकै, भटमासको उत्पादन हुनुपर्ने र यसमा सरकारले प्रोत्साहन गर्नुपर्ने बताउँछन् । ‘यसो भयो भने दाना उत्पादनको लागत घट्छ । यसको लाभ किसानसम्मै पुग्छ,' अध्यक्ष पुरीले भने ।
सप्लायर्सहरूचाहिँ किसानको फाइदालाई ध्यानमा राखेर नीति बनाउन सुझाउँछन् । डिलर सञ्चालक पदमराज कोइराला भन्छन्, ‘किसानले कमाए भने हाम्रो उधारो तिर्छन्, हामी दानाको उधारो तिर्छौं । फाइदा भएपछि व्यवसाय कसले छोड्छ र ?’
किसानहरू भने सरकारसँग मात्रै नभएर दाना उद्योगीसँग पनि रुष्ट सुनिन्छन् । ‘बजारमा २८ रुपैयाँ किलो मकै हुँदा ४० रुपैयाँमा किनेको भन्छन् । कच्चा पदार्थको मूल्य घट्दा पनि हामीले दानाको मूल्यमा कुनै सहुलियत पाउँदैनौँ । अनि हामीले उत्पादन गरेको कुखुराको मूल्य अरूले नै तोकिदिन्छन् । यस्तो नहोस्,' उनले भने ।
पोल्ट्रीविज्ञ डा. भट्टराई सरकारलाई दीर्घकालीन योजनामा काम गर्न सुझाउँछन् । उनले भने, 'आत्मनिर्भर मानिएको पोल्ट्री क्षेत्रको संकट सरकारले सूक्ष्म तरिकाले बुझ्नुपर्छ । अहिलेका लागि मात्र होइन, पाँच वर्षपछि हामीलाई कुखुराजन्य उत्पादन कति चाहिन्छ, यसको अध्ययन गरी योजना बनाउनुपर्छ ।'
एक अध्ययनअनुसार, नेपालीले प्रतिव्यक्ति वार्षिक ७ किलो कुखुराको मासु र ७६ वटा अण्डा औसतमा खाने गरेका छन् । हाल दैनिक साढे ७ लाख किलो मासु खपत हुन्छ । यसमा सबैभन्दा धेरै काठमाडौंमा ४ लाख किलो मासु खपत हुने गरेको छ । 'अब पाँच वर्षपछि हुने खपतलाई सोचेर योजना बनाउनुपर्छ । जीडीपीमा अझै धेरै योगदान गर्न सक्ने यस क्षेत्रका समस्या पहिल्याएर समाधानमा लाग्न ढिला गर्न हुँदैन,' उनले भने ।
बर्डफ्लुले मरेका कुखुराको क्षतिपूर्तिमा सरकारले यो वर्ष मात्रै किसानलाई ५८ करोड रुपैयाँ भुक्तानी गरेको छ । तर, फ्लु रोक्ने भ्याक्सिनलाई वैधानिकता दिन पहल गरेको छैन । यस्तो भ्याक्सिन अवैध बाटोहुँदै नेपाल भित्रिने गरेको छ ।
पोल्ट्री क्षेत्रका सरोकारवालाहरूले बर्डफ्लुविरुद्धको भ्याक्सिन आयात फुकुवा गर्न सरकारको ध्यानाकर्षण गराउँदै आएका छन् ।
के भन्छन् कृषिमन्त्री ?
कृषि तथा पशुपन्छी विकासमन्त्री बेदुराम भुसाल ।कृषिमन्त्री बेदुराम भुसाल पोल्ट्री क्षेत्रको समस्या समाधानका लागि आफूले काम गरिरहेको बताउँछन् । हालै मात्र दानाको गुणस्तर मापदण्ड बनाएर लागू गरेको उनको भनाइ छ । बर्डफ्लुबाट किसानलाई भएको क्षतिको पूर्ति पनि सरकारले गर्दै आएको उनले बताए ।
'नीतिगत सुधार वा सुविधाबारे हामी छलफल गरिरहेका छौँ,' उनले भने ।
यद्यपि, किसानमा धैर्यता हुनुपर्ने उनको भनाइ छ । भने, ‘घाटा लाग्यो भनेर छोडिहाल्ने, भागिहाल्ने गरेर समस्या समाधान हुँदैन ।’ उनले कोभिड महामारीयता थला परेको पोल्ट्री क्षेत्रलाई लयमा फर्काउन हरखालको प्रयास गर्ने प्रतिबद्धता जनाए ।
कुखुराजन्य उत्पादनको तस्करी रोक्नेसमेत उद्देश्यले सीमामा यो वर्षभित्र २५ वटा बीओपी थपिने उनले बताए । ‘उत्पादनमूलक कार्यमा लागेका उद्यमी, किसानलाई प्रोत्साहन गर्ने सरकारको नीति नै हो,' भुसालले भने ।
प्रकाशित मिति: मंगलबार, असार १९, २०८० १७:५२
