प्रधानमन्त्री एवं माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल 'प्रचण्ड' एकपछि अर्को पारिवारिक शोकमा परेका छन् । १३ चैत २०७० मा जेठी छोरी ज्ञानु गुमाए । स्तन क्यान्सरबाट पीडित ज्ञानु ४० वर्षकी थिइन् । त्यसको ४ वर्षपछि ३ मंसिर २०७४ मा एक मात्र छोरा प्रकाश हृदयाघातका कारण बिते । उनी ३५ वर्षका थिए । सोही वर्ष चैतमा प्रचण्डपत्नी सीताका माइला भाइ महाप्रसाद पौडेलको पनि मृत्यु भएको थियो ।
४ वर्षभित्र आफ्नो परिवारमा परेको वज्रपातलाई प्रचण्डले त सहे तर एक आमाका रूपमा सीताले सहन सकिनन् । पारिवारिक स्रोतका अनुसार ज्ञानु बितेपछि नै सीतालाई मानसिक समस्या सुरु भइसकेको थियो । छोरीको प्रसङ्ग निस्कँदा उनी एक्कासि भक्कानिन्थिन्, मूर्च्छित हुन्थिन् ।
छोरी गुमाएको चार वर्षमै छोरा प्रकाशलाई पनि गुमाएपछि त उनी झनै विक्षिप्त भइन् । त्यो बेला प्रचण्ड सपरिवार लाजिम्पाटमा बस्थे । पत्नी सीतालाई छोराको यादले झन् धेरै सताउने ठानेर प्रचण्डले त्यो घर नै छोडिदिए । तर, पुत्रवियोगको चोटले सीतालाई छोडेन ।
त्यसको गहिरो असर उनको मानसिक स्वास्थ्यमा पर्दै गयो । पार्किन्सनजस्तो देखिने एक जटिल प्रकारको रोग प्रोग्रेसिभ सुपरान्युक्लियर पाल्सी (पीएसपी) बाट पीडित दाहाल लामो समयदेखि बिरामी थिइन् । त्यही समस्या गहिरिएर आज उनको जीवन समाप्त भएको छ । आज भने हृदयाघात भएपछि बिहान ८ बजे अस्पताल पुर्याइएको थियो ।
२०७३ मा प्रचण्ड दोस्रोपल्ट प्रधानमन्त्री भएपछि परिवारै सरकारी निवास बालुवाटार सरे । त्यो बेला पनि सीता सन्तुष्ट थिइनन् । भन्थिन्, 'यहाँ मलाई के नभएको, के नभएकोजस्तो अप्ठेरो लाग्छ । यहाँ मन खुसी नै छैन ।'
अघिल्लो वर्षदेखि उनले मान्छेसमेत चिन्न छोडेकी थिइन् । यति अचेतन कि आफ्ना पति प्रचण्ड तेस्रोपल्ट प्रधानमन्त्री भएको कुरासमेत थाहा पाउन सकिनन् उनले । प्रधानमन्त्री निवास बालुवाटारमा अचेत पल्टेकी उनलाई केहीअघि पनि थापाथलीस्थित नर्भिक अस्पतालमा भर्ना गरिएको थियो ।
छोरा गुमाएपछि सीता मानसिक रूपमा थप विक्षिप्त भएकी थिइन् । स्मरण शक्ति क्षीण हुँदै जाने, रिङ्गटा लाग्ने र हिँड्दा-हिँड्दै लड्नेजस्ता समस्या थिए उनलाई । अमेरिका, सिंगापुर, दुबईदेखि भारतसम्म लगेर उनको उपचार गरिएको थियो ।
असामान्य मस्तिष्कको विकार मानिने पीएसपी रोगले शरीरको गति, हिँडाइको सन्तुलन, बोल्ने, निल्ने, हेर्ने प्रक्रिया साथै मनोदशा र सोचलाई नै प्रभावित गर्ने चिकित्सकहरू बताउँछन् ।
प्रचण्डकी साहस
सीता दाहाल प्रचण्डकी पत्नी मात्र थिइनन्, उनकी राजनीतिक सहकर्मी, युद्धकी सहयोद्धा पनि थिइन् । १ फागुन २०५२ मा सुरु भएको 'जनयुद्ध' १० वर्षसम्म चल्यो । यस अवधिमा सीता-प्रचण्ड सँगै भूमिगत भएका थिए । उक्त युद्धमा उनले पतिलाई सबै तरिकाले साथ दिएकी थिइन् । तीन छोरी र एक छोराकी आमा उनलाई प्रचण्डले छोराछोरी हेर्दै सुरक्षित ठाउँमा बस्न भनेका थिए । तर, उनले आफू पनि युद्धमा जाने र पतिलाई सघाउने अडान लिइन् ।
सशस्त्र विद्रोहका बेला उनका कतिपय निर्णय र गतिविधि विवादित पनि बनेका थिए । नेताहरू रामबहादुर थापा बादल र पम्फा भुसालबीचको अन्तरसम्बन्धलाई उनले पार्टी बैठकमा एजेन्डा बनाइदिएकी थिइन् । यौन चरित्रलाई लिएर दुई नेताले कारबाही भोगेका थिए । यसबाहेक कतिपय विषयमा अनावश्यक सक्रियता देखाएको भनेर पनि माओवादीका कतिपय नेताहरू चिढिने गर्थे ।
जे भए पनि १० वर्षसम्म नेपालमा भएको सशस्त्र द्वन्द्वमा सीताले प्रचण्डलाई अनवरत साथ दिएकी थिइन् । माओवादी नेताहरूका अनुसार, ‘जनयुद्ध’मा सीताको सक्रियतापूर्ण योगदान थियो । पछिल्लो समय उनी माओवादी केन्द्रकी केन्द्रीय सल्लाहकार थिइन् ।
'जनयुद्धकी आमा'
माओवादी केन्द्रका नेता दीनानाथ शर्माका अनुसार, युद्धकालमा सीताले समग्र पार्टीको ‘आमा’कै भूमिका निभाएकी थिइन् । 'जनयुद्धमा सीता दाहाल हामी सबैको अभिभावकजस्तै थिइन्, समस्या र विवादको विवेकपूर्ण समाधानमा अध्यक्ष कमरेडलाई सुझाव, सल्लाह दिने गर्थिन् । पार्टीभित्रका अन्तरसंघर्षलाई समाधान गर्न सघाउने गर्थिन्,' शर्मा भन्छन् ।
धेरैपल्ट प्रचण्डलाई सीताले घातक र हानिपूर्ण निर्णय लिनबाट रोकेकी थिइन् । एकपल्ट त प्रचण्डलाई पक्राउ हुनबाट समेत जोगाएकी थिइन् उनले ।
भारतको एक घटना शर्माले बिर्सेका छैनन् । दिल्लीको मंगलपुरीमा बैठक थियो । उपेन्द्र यादव, मातृका यादव र सुरेश आलेसित प्रचण्डले बिहान ८ बजेदेखि १० बजेसम्म छलफल गरे । तर, कुरा टुङ्गिएन ।
दिउँसो अर्को बैठक थियो । ‘ल तपाईंहरूसित फेरि छलफल गर्नुपर्ने भयो । बेलुका म कमरेड सुरेश आलेको डेरामा आउँछु । त्यतै बसेर कुरा गरौँला’, प्रचण्ड यति भनेर उठे ।
दिनभरिको बैठक झन् तनावपूर्ण थियो । तैपनि, तीन जनासँग छलफल गर्न आउँछु भनेकाले प्रचण्ड डेराबाट निस्कने तयारी गर्दै थिए । साँझ साढे ६ बजेको थियो । प्रचण्ड हिँड्न लागेको थाहा पाएपछि सीताले सोधीखोजी गरिन् । सुरेशको डेरामा जान लागेको जवाफ पाएपछि उनले अहिले जानुपर्दैन भनेर रोकिन् । ‘बिहानदेखि बैठकै-बैठक गरेर भर्खर आइपुग्नुभएको छ, खाना खानुपर्छ, आराम गर्नुपर्छ । भोलि बिहानै जाँदा पनि हुन्छ, अहिले निस्कनुपर्दैन’, सीताले प्रचण्डलाई भनेका कुरा सम्झिन्छन् शर्मा ।
प्रचण्डले सीताको कुरा माने । त्यही रात सुरेशको डेराबाट सुरेशसहित मातृका र उपेन्द्र गिरफ्तार भए । ‘हुन सक्छ, गुप्तचरहरूले प्रचण्डलाई समेत त्यहाँबाट समात्ने योजना बनाएका थिए तर त्यो दिन सीताजीले बचाइन्’, शर्माले शिलापत्रसित भने ।
पार्टी नेताको सफाया रोकिन्
युद्धकै बेला एक समय माओवादीमा आन्तरिक अन्तर्विरोध चर्कियो । कतिपयले प्रचण्डसँग फरक मत राख्नेहरूलाई भौतिक रूपमा सफाया गर्ने योजना बनाइरहेका थिए ।
सीताले यो कुरा थाहा पाइन् । र, प्रचण्डलाई सचेत गराउँदै भनिन्, 'आफ्ना सहयोद्धामाथि कुनै कठोर कदम नचाल्नू, अरुको उक्साहटमा लागेर कुनै अप्रिय निर्णय लियौ भने तिमीसँग मेरो सम्बन्ध रहँदैन ।’
शर्मा भन्छन्, ‘त्यो बेला प्रचण्ड नरोकिनुभएको भए पार्टीको अवस्था अर्कै हुन सक्थ्यो, आज माओवादी यहाँ नहुन पनि सक्थ्यो ।’
प्रकाशित मिति: बुधबार, असार २७, २०८० ११:३६
