एक नेता लम्पसार परेर कुर्सीलाई साष्टाङ्ग दण्डवत् गरिरहेको छ । मास्टहेडमा लेखिएको छ, दास । अर्कातिर, एमालेका पूर्वमहासचिव स्वर्गीय मदन भण्डारीको सालिक छ, मास्टहेडमा लेखिएको छ, ढुंगा ।
कुर्सीको दास भएर एमालेले आफ्ना पूर्वमहासचिव भण्डारीलाई ‘ढुङ्गा’मा सीमित गरिदिएको वा आफ्ना नेताको मृत्युलाई राजनीतिक भर्याङ मात्र बनाएको भनेर कार्टुनले व्यंग्य गरेको छ । रविन साय्मिले बनाएको यो कार्टुन हेरेर एमालेका सीमित व्यक्ति रिसाए पनि अरु थुप्रैले तारिफ गरे ।
उनका यस्ता थुप्रै कार्टुन चर्चित छन्, जसमा राजनीतिक र सामाजिक व्यंग्य र खबरदारी गरिएको हुन्छ । उसो त, कार्टुनमार्फत उनी व्यंग्य मात्र गर्दैनन्, प्रगतिशील विचार पनि दिन्छन् । ३५ वर्षदेखि निरन्तर ‘एडिटोरियल कार्टुन’ बनाइरहेका उनका कैयौँ कार्टुन चर्चित छन् भने केही विवादित पनि छन् ।
‘दृष्टि’ (साप्ताहिक), ‘हिमाल’ (पाक्षिक), जनआस्था (साप्ताहिक) हुँदै १४ वर्षयता साय्मि नागरिक दैनिकमा कार्टुन लेखिरहेका छन् । रविनको परिवार, आफन्त कोही पनि चित्रकलामा थिएनन् । तर, उनी सानैदेखि चित्र भनेपछि हुरुक्कै हुन्थे । छोराले पढेलेखेर राम्रो जागिर खाओस् भन्ने बुबाआमाले चाहेका थिए । बुबाआमाको चाहना पूरा गर्न रविनले इन्जिनियर बन्ने सपना बुने र विज्ञान संकायमा भर्ना भए । तर, बायोलोजीबाहेकका विषय न रविनलाई मन पर्यो, न ती विषयले उनलाई मन पराए ।
बायोलोजीमा चित्र बनाउन पाइने भएकाले आफूलाई त्यो मन परेको रविन सम्झिन्छन् । त्यो बेला विज्ञानले मन पराएको हुन्थ्यो भने आज रविन साय्मिको परिचय अर्कै हुन्थ्यो ।
‘चित्र लेखेर जीवन चल्दैन, जागिर पाइँदैन’ भन्ने परिवार र समाजको अडान चिरेर उनी कार्टुनिस्टचाहिँ कसरी बने त ? ‘साताका कार्टुनिस्ट’ शृंखलाको दोस्रो अंकमा हामी उनकै कथा लिएर आएका छौँ । सँगै साय्मिका केही कार्टुनहरू पनि देखाउनेछौँ ।
०००
‘कार्टुन के हो’ भनेर सुरुमै सोधेको अक्सर कार्टुनिस्टहरू फिटिक्कै मन पराउँदैनन् । फोटोकारहरू पनि ‘फोटो के हो’ भनेर सुरु नगरिदिए हुन्थ्यो भनेजस्तो गर्थे ।
रोचक त के भने, रविन साय्मिलाई सोध्न हामीले तयार गरेका प्रश्नहरूको सूचीमा ‘कार्टुन के हो’ पनि थियो । कुराकानी थालेलगत्तै उनले भने, ‘धन्न तपाईंले कार्टुन के हो भनेर सुरु गर्नु भएन । नत्र जोसै हराउँछ । शब्दमा के भनेर बुझाउने ?’
हामीसित यो प्रश्न त थियो नै । सुरुमा पो गरेका थिएनौँ त !
आफूले पन्छाउन खोजेकै प्रश्न केही बेरपछि सुन्दा उनले कस्तो प्रतिक्रिया जनाऊलान् भन्ने कौतहलता बढ्यो । साय्मिले छानेका १३ वटा कार्टुनबारे शिलापत्रको स्टुडियोमा र कुराकानीचाहिँ नागरिकको स्टुडियोमा गर्ने कुरा भयो । साय्मि अखबारको कला विभाग प्रमुख हुन् ।
दिग्गज कार्टुनिस्ट
काठमाडौंको ताहाचलमा २०२९ सालमा जन्मेका साय्मिले सत्ता र शासकलाई कार्टुनमार्फत खबरदारी मात्रै गरेनन्, पञ्चायतविरुद्धको ऐतिहासिक जनआन्दोलनमा सहभागी भएर प्रजातन्त्र पुनर्स्थापनामा योगदान पनि गरे ।
पञ्चायतकालमा प्रायः कार्टुनमा कला पक्ष कम, गालीगलाैज बढी हुन्थ्यो । पञ्चायतको रजगजमा सत्ताविरुद्ध व्यंग्य गर्नु कम खतराको कुरा थिएन । ‘चित्रकलामा मेरो रुचि सानैदेखि हो तर पञ्चायतप्रतिको आक्रोशले मलाई कार्टुनिस्ट बनाएको हो,’ उनी भन्छन् ।
उनले १६/१७ वर्षकै उमेरदेखि कार्टुन बनाउन थालेका थिए ।
स्कुले जीवनदेखि नै साय्मि वामपन्थी विचारसँग बढी प्रभावित थिए । त्यसैले पनि उनलाई पञ्चायतको हुकुमी शासन ठीक लाग्दैनथ्यो । २०४६ सालको आन्दोलनमा सक्रिय सहभागी भएका उनले सोही वर्षको अन्तिमदेखि साप्ताहिक पत्रिका ‘दृष्टि’मा राजनीतिक, सामाजिक कार्टुन लेख्न थाले । त्यो नै उनको व्यावसायिक करिअरको सुरुवातबिन्दु थियो । र, वैचारिक भएकै कारण साय्मिले ‘बायस छ’ भन्ने आरोप पनि बारम्बार खेपेका छन् । अझ रमाइलो त के भने, गैरवामपन्थीले यस्तो आरोप लगाइरहँदा रविनका कार्टुन पढेर बोलचालै बन्द गर्ने वामपन्थी नेता पनि छन् ।
कार्टुनिस्ट बन्नुअघि...
साय्मिले हामीलाई सुरुमै सुनाए, 'अभिभावकले मलाई पढेर जागिर खाएको हेर्न चाहेका थिए । त्यो बेला आममानिसले चित्र वा कार्टुन व्यवसाय हुन्छ, यसमा करिअर बनाउन सकिन्छ भनेर पत्याउँदैनथे । माहौल पनि अहिलेजस्तो उत्साहित थिएन ।'
‘रगतमै चित्रकला थियो कि ! मचाहिँ सानैदेखि यसैमा आकर्षित हुँदै गएँ’, उनले थपे ।
रविन विदेशी अखबार, म्यागजिन र कमिक्सका लागि ब्रिटिस लाइब्रेरी अनि घरनजिकैको इन्डियन लाइब्रेरी न्युरोड धाउँथे । कार्टुन हेर्नकै लागि अखबार किनेर घर लग्थे । अनि कटिङ गरेर कार्टुनहरू जम्मा पार्थे । भारतीय अखबारका कार्टुन हेरेर खुब लोभ लाग्थ्यो रे उनलाई । भन्छन्, ‘यस्तै कार्टुनहरू नेपाली अखबारमा बनाउन पाए गजब हुन्थ्यो भन्ने लाग्थ्यो ।’
चित्र बनाएर भविष्य सुरक्षित हुँदैन भनेर बुबाआमाले उनलाई निकै सम्झाउँथे । एक समय यस्तो पनि आयो, जहाँ उनी आमाबुबाको कुरा मान्न तयार भए । मनमा चित्रकलाको सपना पालेरै उनी इन्जिनियर बन्न तम्सिए । तर, एसएलसीमा खासै राम्रो गर्न सकेनन् । तैपनि नेपाल साइन्स क्याम्पसमा विज्ञान संकायमा भर्ना भए । हामीले माथि नै लेख्यौँ, बायोलोजीबाहेक विज्ञानका अन्य विधा र उनी झण्डै नदीका दुई किनारजस्ता भए ।
नहुने रै'छ भनेर उनी फाइन आर्ट पढ्न नेपाल ललितकला क्याम्पसतिर हानिए । यसरी आफ्नो प्राकृतिक खुबीलाई संगठित र सैद्धान्तिक परिधिमा रहेर परिपक्व पार्ने चरणमा उनी प्रवेश गरे ।
अनि निरन्तर सक्रिय
स्केचरका रूपमा उनले तत्कालीन ‘बाल कोसेली’, 'हातेमालो'लगायत पत्रिकाका लागि फ्रिल्यान्सिङ गरे । कार्टुनिस्टका रूपमा ‘दृष्टि साप्ताहिक’ बाट जागिर सुरु गरेका साय्मिले त्यहाँ एक दशक काम गरे । यो पत्रिकाले ‘वामपन्थी धार’ भनेर परिचय पाएको थियो । त्यसपछि जनआस्था, हिमालहुँदै २०६५ सालदेखि नागरिक दैनिकमा छन् ।
त्यो ‘कु’
पञ्चायत निरंकुश छ भन्ने कुरा उनले व्यापक सुने । त्यो निरंकुशताले आफू स्वयम्चाहिँ प्रत्यक्ष प्रभावित भएको महसुस गरेका थिएनन् । तर, १९ माघको घटनापछि निरंकुशताको मार भोगेको उनी बताउँछन् । १९ माघ २०६१ मा तत्कालीन राजा शाहले राजनीतिक ‘कु’ गरेर सम्पूर्ण शक्ति आफ्नो हातमा लिएका थिए ।
त्यो बेला रविन हिमाल पाक्षिकमा कार्टुन लेख्थे ।
उनी सम्झिन्छन्, ‘शाही सेनाले हिमालमा अलि बढी टार्गेट गर्थ्यो । पत्रिकाको अफिसमा सेना आएर बस्यो । के छाप्ने, के रोक्ने उनीहरूले नै तोकिदिने । अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामाथि यो स्तरको धावा यसअघि कहिल्यै भोगिएको थिएन ।’
साप्ताहिकमा केही सजिलो ठानेर उनी ‘जनआस्था’तिर लागे । त्यहाँ पनि सजिलो त कहाँ थियो र ! ‘जे होस्, सकेको जति गरियो । तर, निरंकुश शासनको तितो र फेरि कहिल्यै भोग्न नचाहने अनुभूति गरियो,’ उनले भने ।
कार्टुन बनाएकै कारण आफू र आफूआबद्ध पत्रिकाले १० वर्षभन्दा लामो समय मुद्दा खेपेको घटना पनि रहेको उनी सुनाउँछन् ।
अब कार्टुन र काटुनिस्टप्रति समाजको दृष्टिकोण फराकिलो हुँदै गएको साय्मिको अनुभव छ । ‘कार्टुन अब पत्रिकामा मात्रै सीमित छैन, सामाजिक सञ्जालमार्फत जहाँसुकै पुग्न सक्छ । आमनागरिकले पनि कार्टुनले आफ्नो आवाज बोलिदिन्छ भन्ने महसुस गरेका छन्,’ उनी भन्छन् ।
संवेदनशीलता
उनका अनुसार, एडिटोरियल कार्टुन बनाउनु कम संवेदनशील विषय होइन । कार्टुनकै कारण सन् २०१५ मा फ्रान्सको ‘चार्ली हेब्दो’ पत्रिकाको कार्यालयमा भएको चरमपन्थी आक्रमणमा सम्पादक, पत्रकारसहित १७ जना मारिए । ‘इस्लाम’विरुद्धका कार्टुन निरन्तर छापेको भन्दै मुसलमान संगठनहरू रुष्ट थिए । प्यागेम्बर मुहम्मदबारे कार्टुनको विवाद नसेलाउँदै इस्लामिक स्टेटका प्रमुख अबु बकर अल–बग्दादीको कार्टुन पनि ट्विटरमा शेयर गरिएको थियो । घटनास्थलमा आक्रमणकारीले लेखेको पर्चामा ‘हामीले प्यागेम्बरको बदला लियौँ’ लेखिएको थियो ।
नाइजेरियामा पनि कार्टुनकै कारण साम्प्रदायिक दंगा भड्किँदा दर्जनौँ मानिस मारिएका थिए ।
‘त्यसैले कार्टुन धेरै संवेदनशील विषय हो । यसमा जति शक्ति छ, उत्ति नै संवेदनशीलता पनि छ,’ साय्मिले भने ।
कार्टुन के हो ?
यसको जवाफ सामान्य रूपमा माथि नै कुनै न कुनै वाक्यमा आइसकेको छ । फेरि हामीले सोध्यौँ, ‘कार्टुन लेखनमै तपाईंले जवानी लगाउनुभयो । अझै लेखिरहनुभएको छ, तपाईंको अनुभवमा कार्टुन के रहेछ त ?’
साय्मिले प्रश्न मन नपराएजस्तो त गरेनन् तर कार्टुन भेग विषय हो भन्दै यसलाई सतही तरिकाले मात्रै बुझ्न नहुनेमा जोड दिए । भने, ‘कार्टुन भनेको चित्र लेखन र व्यंग्य खुबीको संगम हो । कार्टुन भनेको आक्रोश र गुनासोको अभिव्यक्ति पनि हो । म पनि यो समाजको हिस्सा हुँ । तपाईंलाई थाहै छ, अहिले हामी वर्तमान नेतृत्व, यसको कार्यशैलीप्रति सन्तुष्ट छैनौँ । हामीसँग गुनासो र आक्रोश छ । यो आक्रोश म कार्टुनमार्फत अभिव्यक्त गरिरहेको छु । तर, यसका अन्य परिभाषा पनि छन् ।’
उनका अनुसार, हजारौँ शब्द खर्चेर तयार पारिएका रिपोर्टिङ, लेखले भन्न नसकेको कथा एउटै कार्टुनले बोल्न सक्छ । कार्टुनमा परिहास मात्र हुँदैन, खास संवेदना, सन्देश र खबरदारी पनि हुन्छ । कार्टुनले शासकलाई गलत गर्नबाट जोगिन झकझकाउँछ । यसले हाम्रो सार्वजनिक जीवन देखाउँछ, कला त यो हुँदै हो, यसका कलाकार कार्टुनजस्तै चुस्त हुनुपर्नेमा कुनै सन्देह छैन । कार्टुन बनाउनुअघि विषय, त्यसको पृष्ठभूमि, कारकबारे जान्नु अनिवार्य हुन्छ । नियमित अध्ययनसँगै विषयवस्तुलाई हेर्ने आलोचनात्मक कोण आवश्यक हुन्छ । र, कार्टुनिस्टले कार्टुन छापिएपछि प्रशंसा मात्र होइन, विरोध र आलोचनाका लागि पनि तयार हुनुपर्ने साय्मि बताउँछन् ।
नेपाली नेता
कार्टुनिस्ट साय्मिका अनुसार, व्यंग्य बुझ्ने क्षमताले पनि नेताको बौद्धिकताको स्तर निर्धारण गर्छ । नेपालमा व्यंग्य बुझ्ने खालका नेता असाध्यै न्यून रहेको उनको अनुभव छ ।
उनी भन्छन्, ‘कार्टुनलाई बुझ्ने भए एकपछि अर्को मनलाग्दी गर्दैनथे होलान् नि !’
अझै उही विषय
पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्यदेखि अहिलेसम्म उस्तै विषय र पात्रबारे कार्टुन लेख्नु परिरहेको प्रति साय्मि विरक्ति व्यक्त गर्छन् । ‘त्यही गरिबी, त्यही भ्रष्टाचार, अशान्ति, असुरक्षा । अनि देश अगाडि बढेको रहेछ त ?’ उनको प्रश्न छ ।
लोकतन्त्र बेठीक नभए पनि यसले जन्माएका पात्रहरू ठीक नभएकाले देशको अवस्थामा तीव्र परिवर्तन नआएको उनी बताउँछन् ।
सरकारी पदक अस्वीकार
२०७८ सालमा संविधान दिवसको अवसर पारेर सरकारले ९ सय जनालाई विभूषण, अलंकार तथा पदकबाट सम्मानित गर्ने घोषणा गर्यो । ‘प्रवल जनसेवा श्री’ पदक पाउनेको सूचीमा कार्टुनिस्ट साय्मिको पनि नाम थियो । तर, उनले उक्त पदक लिन अस्वीकार गरे । भन्छन्, ‘विशेष योगदानका आधारमा कम र जथाभावी सिफारिस गरिएका, आफूलाई मन लागेका पात्रलाई छान्दै विभूषित गर्ने, पदक दिने कुरा मलाई मन परेन, त्यसैले स्वीकारिनँ ।’
अब हेरौँ, रविन साय्मिका कार्टुनहरू:
ती शहीद र यी शहीद
यो कार्टुन मैले ८/९ वर्षअगाडि बनाएको हुँ । त्यो बेला ‘शहीद’ घोषणा गर्ने लहर नै चलेको थियो । मलाई ठ्याक्कै याद त भएन तर कुनै राजमार्गमा बस दुर्घटना भएर मान्छे मरेको घटनामा आन्दोलन हुन थाल्यो । आन्दोलनकारीलाई सम्बोधन गर्ने नाममा राज्यले मृतकका आफन्तलाई १० लाख दियो र मृतकलाई शहीद घोषणा गर्यो । एकातिर देशका लागि प्राणको आहूति दिएका महान् शहीद, अर्कातिर दुर्घटनामा मृत्यु भएका तर सम्झौताका नाममा राज्यले शहीद घोषणा गरेका व्यक्तिको सालिक मैले देखाउने प्रयास गरेको छु । अरु त कार्टुनले आफैँ छर्लङ्ग पारिहाल्छ ।
०००
हात्ती आयो हात्ती आयो मुस्सा !
ललितानिवास जग्गा हिनामिना प्रकरणबारे बाहिरिएका कुरा धेरैलाई थाहै छ । यसबारे अनुसन्धान कसरी थालिएको थियो र कसरी सामसुम पारियो भन्ने विषयमा पनि नागरिक शायद बेखबर छैनन् । बाहिर ल्याउँदा ठूलो जंगली हात्ती नै आएजसरी सरकारले हल्ला गर्यो । तर, भयो के त ? फासफुस । यही प्रकरणको वास्तविकता मैले यो एडिटोरियल कार्टुनमा देखाउन खोजेको हुँ ।
०००
टेल मि केपी बा !
यो कार्टुनलाई लिएर मलाई प्रेस काउन्सिलले स्पष्टीकरण सोधेको थियो । एमाले अध्यक्ष केपी ओलीले नागरिकका कुरा सुन्ने भन्दै ‘कल केपी बा’ सञ्चालन गर्नुभयो । सत्तामा जानुअघि वा आसीन रहँदाको समयमा नागरिकमाझ उहाँले थुप्रै घोषणा गर्नुभएको थियो । तीमध्ये अधिकांश पूरा गर्न सक्नु भएन । तर, नागरिकमा प्रश्न त थियो नै । यही विषयलाई मैले ‘कल केपी बा’मा नागरिकले तेर्स्याएको प्रश्नसँग लगेर जोडेँ र कार्टुन बनाएँ । ओलीको चाकडी गर्ने प्रेस काउन्सिलका सीमित व्यक्तिको जोसमा मलाई स्पष्टीकरण सोधिएको थियो । तर, पछि काउन्सिलले माफी माग्यो । मैले त जे हो, त्यो न देखाएको हुँ ।
०००
‘अलबिदा प्रचण्डपथ’
माओवादी केन्द्रमा अहिले ‘प्रचण्डपथ’ छैन । अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ त्यसबेलासम्म पनि ‘प्रचण्डपथ’ को रटान लगाइरहन्थे, जतिबेला उनले एमालेसँग एकताको नाममा आफ्ना सबै एजेण्डा र कार्यदिशालाई तिलाञ्जली दिइसकेका थिए । यति मात्र होइन, उनले नेकपा बनाएर ठूलो पार्टीको अध्यक्ष हुन ‘माओवाद’ कै बलि चढाए । यही सन्दर्भलाई ब्यङ्ग्य गर्न मैले यो कार्टुन बनाएको हुँ । युद्धकालीन प्रचण्डपथ त एमालेमा आएर मिसिन मात्र होइन कि, त्यही पुगेर सकिएको कटाक्ष कार्टुनले गरेको छ ।
सगरमाथा कि रेकर्डमाथा ?
सगरमाथामा उक्लिने होड चलेका बेला शायद एक दशकअघि बनाएको कार्टुन हो । सगरमाथा शिखरमा पाइला टेक्न होडबाजी थियो । एकपछि अर्को रेकर्ड बनेको खबर आइरहेको थियो । कोही अक्सिजनबिनै चढिदिने, कोही सबैभन्दा छिटो चढिदिने, कोही दक्षिणबाट चढिदिने । मानौँ, सगरमाथा रेकर्ड बनाउने शिखर मात्रै हो । यही सन्दर्भलाई व्यंग्य गरी यो कार्टुन बनाएको हुँ ।
०००
राजनीतिक रसमा कुर्सीको दास
कुनै मुद्दालाई दलहरूले कसरी राजनीतीकरण गर्छन् भन्ने कुरा ‘दास ढुङ्गा दुर्घटना’ले प्रमाणित गर्छ । यसलाई राजनीतीकरण गरेर देशमा एउटा पार्टीले ठूलो लाभ लियो । आफ्नो होनहार नेताको मृत्युमा राजनीति गरेर एमालेका नेता कुर्सीको दास बनेको सन्देश मैले कार्टुनमार्फत दिन खोजेको हुँ ।
०००
०००
काम कुरो एकातिर, सुन बोकी पशुपतितिर...
कोभिडकाल सबैका लागि धेरै अत्यासलाग्दो रह्यो । व्यक्ति–व्यक्तिमा त्रास थियो । अस्पतालमा अक्सिजन नपाएरै मानिसहरूको मृत्यु भइरहेको थियो । तर, तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी ओलीको ध्यान अर्कैतिर थियो । नागरिकको स्वास्थ्यप्रति संवेदनशील हुनुपर्ने समयमा उहाँ धर्मकर्म, पशुपतिमा जलहरी लगाउनतिर तम्सिनुभयो । यसैलाई कटाक्ष गरेर बनाएको कार्टुन हो । धार्मिक अपमानतिर लगेर यो कार्टुनलाई विवादित पनि बनाउन खोजियो । नाम चलेकै लेखकहरूले यसलाई नबुझेर वा बुझीबुझी बंग्याए । तर, कार्टुनिस्टका सबै कार्टुनले तारिफ नै पाउँछन् भन्ने हुँदैन ।
०००
एमालेका बा !
कम्युनिस्ट पार्टीले विश्वव्यापी रूपमा प्रयोग गर्ने आइकन हो हँसिया र हतौडा । यसले मजदुर वर्गको प्रतिनिधित्व गर्नुपर्छ भन्ने मूल मान्यता छ । कम्युनिस्ट पार्टीमा समतामूलक संस्कृति, साम्यवादी दृष्टिकोण अपेक्षा गरिन्छ । ठूलो सानोबीच विभेद नझल्कियोस् भनेर कमरेड भन्ने शब्द प्रयोग गरिन्छ । यस्ता आधारस्तम्भसाथ बनेका कम्युनिस्ट पार्टीभित्र खासगरी नेपालको सन्दर्भमा कति असमानता र सामन्तवादी प्रवृत्ति हाबी भएको छ भनेर देखाउन मैले यो कार्टुन बनाएको हुँ । खासगरी एमाले व्यक्तिपूजा गर्ने सामन्ती परम्परातिर लम्किरहेको पार्टी हो भन्ने बुझ्न गाह्रो पर्दैन ।
०००
सार्क खाने दुई माछा
सबैलाई यो कार्टुनले नतान्न सक्छ । तर, भूराजनीतिमा चासो राख्नेहरूलाई यो कार्टुनबारे धेरै ‘ब्रिफ’ गरिरहनु पर्दैन । एउटै मञ्चमा दुई दुस्मनहरू हुँदा त्यो मञ्च कसरी भताभुङ्ग हुन्छ भन्ने गतिलो उदाहरण हो सार्क । अहिले यसको हविगत त सबैले देखेकै छन् । पाकिस्तान र भारत एकअर्काका जानी दुस्मन हुन् । यी दुवै राष्ट्र सार्कभित्र छन् । तर, उनीहरूको दुस्मनीले गर्दा सार्क लथालिङ्ग भएको छ । यसैलाई मैले कार्टुनमा देखाएको हुँ । रोचक त के भने, यो कार्टुन भारत र पाकिस्तानका अखबारले पनि छापेका थिए ।
०००
मंगलग्रहमा पानी !
देशले वर्षौंदेखि खानेपानीको समस्या झेलिरहेको छ । गाउँदेखि शहरसम्म पानीको समस्या छ । बीसौँ वर्षअगाडिदेखि हामीलाई देखाइएको मेलम्चीले पनि हामीलाई सन्तुष्ट बनाउन सकेको छैन । ढुंगेधाराहरू सुकिरहेका छन् ।
नेपालका कतिपय ग्रामीण क्षेत्रमा तीन घण्टासम्म हिँडेर पानी बोक्नुपर्ने अवस्था छ । यस्तोमा केहीअघि एउटा खबर नासाबाट आएको थियो, ‘मंगलग्रहमा पानी भेटियो ।’ त्यो खबर मैले पनि सुनेँ र यो कार्टुन बनाएँ । नेपालको कुनै गाउँबाट एक महिला रित्ता भाँडा बोकेर आकाश (मंगल ग्रह) तिर हेरिरहेकी छन् ।
०००
धन्न कुकुर भएर जन्मेछु !
१० जेठ २०७७ मा जाजरकोटका नवराज विक प्रेमिकासँग विवाह गर्न रुकुम पश्चिम पुगे । त्यस क्रममा किशोरीका आफन्त र गाउँलेले लखेटीलखेटी नवराजसहित ६ जनाको हत्या गरे । जातकै कारण उनीहरूमाथि यो अत्याचार भएको थियो । यसबाहेक पनि बेलाबखत देशमा जातकै कारण विभिन्न असंवैधानिक र आपराधिक घटना हुने गरेका छन् । आफूजस्तै मान्छेमाथि पशुजस्तो व्यवहार गरिन्छ । त्यही सन्दर्भलाई मैले कार्टुनमा देखाएको हुँ । कार्टुनले सधैँ हँसाउँछ भन्ने हुँदैन, यसले पीडा र करुणा पनि बोल्छ । आजको युगमा पनि यस्तो कार्टुन बनाउनुपर्दा दुःख पनि लाग्छ ।
प्रकाशित मिति: शनिबार, माघ ६, २०८० ०९:००
