२०७४ यताका तीनवटा ठूला परिघटनाले कांग्रेसको खास चित्र देखाउँछ । अझ २१ फागुन २०८० का परिघटनापछि त कांग्रेसभित्र रहेको सूचना संयन्त्र, राजनीतिक सूचना र संकेतको विश्लेषण क्षमता, रणनीतिक मुभ गर्ने टिम नै उदाङ्गो भएको छ । माओवादी केन्द्र र त्यसका अध्यक्ष प्रचण्ड कुन हदसम्म रणनीतिक चालबाजी गर्न सक्छन् र सूचना संयन्त्रको परिचालन गर्न सक्छन् भन्ने पुष्टि गर्दा कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा र उनको टिमको हुस्सुपनको पराकाष्ठा देखियो ।
अर्थात्, माओवादी केन्द्रसँगको गठबन्धन भत्किनुमा प्रचण्डको अस्थिरता जुन हदमा जिम्मेवार छ, कांग्रेसको हुस्सुपन त्योभन्दा कम जिम्मेवार देखिँदैन । अर्थात्, कांग्रेसले अहिले बल्ड्याङ खानुमा आधा दर्जन कारण देखिन्छन् । एक, देउवाले गठबन्धनलाई एक्लै ह्यान्डिल गर्न खोज्नु । दुई, कमजोर सूचना संयन्त्र । तीन, रणनीतिक मुभ गर्ने नेताको अभाव । चार, नेतृत्व र कांग्रेसको माथिल्लो टिममा विश्लेषण क्षमताको कमी । पाँच, बढ्ता भारत र पश्चिमपरस्त । छ, कांग्रेसी नेताको अहम् ।
अर्थात्, सत्ताको लोभले प्रचण्डसँग एक्लै डिल गर्ने प्रवृत्ति देउवामा देखियो । जसले गठबन्धनका लागि अनुभवी भनिएका देउवा नै अक्षम देखिए । २०७४ असोज, २०७८ पुस र २०८० फागुनका घटनाले देउवाको अनुभवले काम नगरेको पुष्टि गरिदियो । कांग्रेस नेता गुरुराज घिमिरेको शब्दमा सभापति देउवाले गठबन्धनलाई एक्लै ह्यान्डिल गर्न खोज्नु मात्र होइन, गठबन्धन चलाउन रणनीति पनि भएन । शिलापत्रसँगको कुराकानीमा घिमिरेले भने, ‘गठबन्धनमा रहेका सहयात्री दल र नेताहरूले के गर्न खोज्दै छन् र उनीहरूले के संकेत दिँदै छन् भन्ने सूचना र त्यसको विश्लेषण क्षमताको अभाव देखियो । सूचनाको पहुँचको अभाव मात्र होइन, प्रतिपक्षीमाथि निगरानी गर्नमा पनि कांग्रेसको कमजोरी रह्यो ।’ अर्थात्, सहयात्री दलका गतिविधिबारे होस पुर्याउन नसक्नु र उसका संकेतलाई बेलामै रोक्न नसक्नु कमजोरी हो ।
त्यसो त कांग्रेसको उपल्लो टिममा रणनीतिक मुभका लागि विश्लेषण गर्ने क्षमताका नेताको अभाव पनि देखियो । सभापति देउवालाई आफ्नोअनुकूलको सूचना चुहाउने मात्र होइन, व्यक्तिगत लाभका लागि बार्गेनिङ गर्ने नेताहरूको टिम त ठूलै छ, तर सूचना र संकेतलाई विश्लेषण गरेर रणीतिक मुभ गर्ने हैसियत ती नेताहरूमा देखिएन ।
कांग्रेस पछिल्ला दिनमा रणनीतिक मुभमा कतिसम्म कमजोर छ भन्ने पुष्टि माधव नेपालसँगको भेटले नै गरिदिन्छ । गठबन्धन भत्किएको पत्तो पाएका देउवाले परराष्ट्रमन्त्री नारायणप्रसाद साउदको फिनल्यान्ड भ्रमण स्थगित गराई २० फागुनको साँझ मन्त्रीहरूसँग निवासमा छलफल गरे । देउवाले निवासमा मन्त्री बोलाएर छलफल गर्दैगर्दा बालुवाटारमा प्रचण्डले एमाले अध्यक्ष केपी ओली र राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा) सभापति रवि लामिछानेसँग संवाद गरिरहेका थिए । भोलिपल्ट बिहान एमाले, रास्वपा, जसपासँग माओवादीले सहमति गर्दैगर्दा संवादमा छुटेका एकीकृत समाजवादी, जनमतलगायतसँग कांग्रेस संवादमा थिएन, जबकि उनीहरू यी दल कांग्रेस गठबन्धनकै पक्षमा थिए ।
नयाँ गठबन्धनसँग असन्तुष्ट देखिएका उनीहरूसँग संवाद गर्न देउवा त्यतिबेला गए, जतिबेला प्रचण्ड र ओलीले माधव नेपालको निवासमै पुगेर फकाइसकेका थिए । प्रचण्ड र ओलीले फकाइसकेपछि देउवा वैकल्पिक गठबन्धनको प्रस्तावसहित नेपाल निवास पुगे । त्यति मात्र होइन, चार दलबीच आठबुँदे सहमति भइसकेपछि बल्ल कांग्रेसले एमाले अध्यक्ष ओली, रास्वपा सभापति लामिछाने र एसका अध्यक्ष नेपाललाई किस्तीमा प्रधानमन्त्री पद बाँड्दै हिँड्यो । त्यसैले, कांग्रेसको उपल्लो टिम उमेरले मात्र होइन, रणनीतिक मुभको हिसाबले पनि बुढ्यौलीमा पुगेको पुष्टि गर्छ ।
कांग्रेस हुस्सुका तीन चर्चित घटना
कांग्रेस २०६३ पछि निरन्तर माओवादी केन्द्रको संगतमा छ । १७ वर्षको यो संगतमा कांग्रेसले न माओवादी केन्द्रलाई दबाबमा राख्न सकेको छ, न विश्वासमा । उल्टै माओवादी केन्द्रको दबाब र रणनीतिक मुभको सिकार कांग्रेस भएको छ । तत्कालीन सभापति गिरिजाप्रसाद कोइराला हुन् वा अहिलेका सभापति शेरबहादुर देउवा दुवै माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष प्रचण्डको रणनीतिक मुभको सिकार भएका छन् ।
माओवादीबाट पटकपटक उपयोग भएको कांग्रेस माओवादीसँग आतकिंत मात्रै भइरहेको देखिन्छ । जस्तो, संविभानसभा चुनावअघि नै माओवादीको आन्दोलनको डरमा प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइराला २०६४ मा ‘गणतन्त्र घोषणा’ गर्ने सहमतिमा हस्ताक्षर गर्न बाध्य भए । २०६४ साल चैतको संविधानसभा चुनावअघि नै त्यस्तो सहमति गर्नु आफैँमा गलत थियो । त्यो सहमति खासमा संविधानसभामार्फत अभिव्यक्त हुने जनमतको अपमान थियो । माओवादीको सडक आन्दोलनसँग लाचार भएर कांग्रेस सहमतिमा ओर्लिएको थियो । त्यसले गर्दा, माओवादीमा बढ्दो उन्मादकै परिणति थियो २०६६ वैशाखमा प्रधानसेनापति रुक्मांगत कटुवाललाई हटाउने प्रचण्डको निर्णय ।
संविधानसभा चुनावमा कांग्रेस र एमालेको अस्वाभाविक कमजोर नतिजाले माओवादीमा उन्मादी बढ्दो थियो । त्यसलाई नियन्त्रण गर्न सक्ने ल्याकत कांग्रेसले देखाउन सकेको थिएन । यद्यपि, एकहदसम्म सभापति कोइरालाले प्रचण्डलाई दबाबमा राखेका थिए । त्यसका लागि राष्ट्रिय मात्र होइन, अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिको पनि प्रयोग भएको थियो । कोइरालाको त्यस प्रयासमा एमालेका तत्कालीन नेता केपी शर्मा ओली हैँसे दिइरहेका हुन्थे । तर, कांग्रेसभित्र त्यतिबेला पनि शक्तिमै रहेका शेरबहादुर देउवासहितको टिम प्रचण्डको भयमा रहेको देखिन्थ्यो र माओवादी नचिढ्याउने मतमा हुन्थे, जुन अद्यापि कायम देखिन्छ ।
प्रचण्ड र माओवादीसँग भय र दबाबमा बस्दा कांग्रेस कतिसम्म हुस्सु भइरहेको छ भन्नका लागि तीनवटा चर्चित परिघटनाले पुष्टि गर्छ । पछिल्ला यी परिघटनामा कांग्रेस हुस्सु मात्र होइन, कोखामा छुरी हानेको समेत पत्तो पाउँदैन भन्ने देखिन्छ । जस्तो, २०७४ को असोजको पहिलो घटनालाई उदाहरणको रूपमा लिन सकिन्छ । जति बेला कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री थिए, अनि सहयात्री थियो माओवादी केन्द्र । कांग्रेस र माओवादी केन्द्र सम्मिलित सरकारले २०७४ वैशाखदेखि २ असोजसम्म तीन चरणमा स्थानीय तहको चुनाव सकाएको थियो ।
प्रधानमन्त्री देउवाले सरकार चलाइरहेका बेला १७ असोज २०७४ मा एक्कासि सार्वजनिक भयो, एमाले–माओवादीको वाम गठबन्धन गर्ने निर्णय । सरकारमै रहेको माओवादी प्रमुख प्रतिपक्षी एमालेसँग संवादमा रहेको सामान्य सूचनासमेत कांग्रेसले पत्तो नपाएको देखिन्छ । जब, एमाले र माओवादीका नेताहरूले सहमति गरे, त्यसपछि मात्रै कांग्रेसले पत्तो पाएको थियो । त्यतिबेलाको सहमतिले ४ मंसिर २०७४ को चुनावमा वाम गठबन्धन मात्र भएन, २०७५ जेठमा पार्टी एकतासमेत भयो ।
त्यही हविगत भोगेको थियो– १० पुस २०७९ मा । ठीक एक महिनाअघि ४ मंसिरमा कांग्रेस र माओवादी केन्द्रमा गठबन्धनबाट चुनावी प्रतिस्पर्धामा थिए– एमालेसँग । त्यसैले, सरकार बनाउने प्रयासमा पनि कांग्रेस र माओवादी केन्द्र प्रयासरत थिए । पहिलो खेपको प्रधानमन्त्री मागेका प्रचण्डलाई कांग्रेस दिने पक्षमा थिएन । खासगरी, आरजु देउवा, प्रकाशशरण महतसहितको एउटा टिम पहिलो खेपमा प्रधानमन्त्री देउवालाई बनाउन चाहन्थे ।
त्यही रस्साकस्सीले १० पुस २०७९ बिहानसम्म सहमति जुटेको थिएन । जबकि त्यस दिनको ५ बजेसम्म प्रधानमन्त्रीका लागि दाबी पेस गरिसक्नुपर्ने थियो । प्रचण्डलाई सहमति नदिएको कांग्रेस ठूलो दलको हैसियतमा प्रधानमन्त्री हुने रणनीतिमा थियो । त्यसका लागि उसले एमालेसँग सामान्य छलफल त गरेको थियो तर अन्य दलसँग संवाद गरेको थिएन । अर्थात्, प्रचण्ड उम्किन सक्ने अवस्थामा रहेको कांग्रेसी बुझाइ दियो । चुनावको बेला र त्यसअघिको तिक्ततापूर्ण सम्बन्धले प्रचण्ड र एमाले अध्यक्ष ओलीबीच सहकार्य हुने अनुमानसम्म कांग्रेस नेताहरूले गरेको देखिएन । बरु, बालुवाटारबाट १२ बजे निस्केका प्रचण्डले साढे १ बजे एमालेसँग लिखित सहमति गरे ।
कांग्रेस नेताहरू प्रचण्ड खाना खान खुमलटार निस्केको भन्दै बालुवाटारमा कुरी बसेका बेला प्रचण्ड बालकोट पुगेर आलोपालो प्रधानमन्त्रीसहित पहिलो खेपकै प्रधानमन्त्री हात पारिसकेका थिए । कांग्रेसले त्यतिबेला पनि एमाले र माओवादी केन्द्रवीच भइरहेको संवादको मेसो नै पाएको थिएन । सूचनाको पहुँचबाहिर रहेर कांग्रेसले बालुवाटारमा प्रचण्डसँग बार्गेनिङ गरिरहेको थियो ।
सहयात्री दल र तिनका नेताको सम्पर्क, संवाद र सन्देशलाई आकलन गर्न कांग्रेसी नेताहरू कतिसम्म कमजोर छन् भन्ने तेस्रो परिघटना हो २१ फागुन २०८० को । त्यस दिन माओवादी र एमालेबीच सहकार्यको सहमति खाका बनिसकेको थियो । प्रचण्डकै सरकारमा रहेको कांग्रेस र तिनका नेता साँझसम्म पनि गठबन्धन कायम रहने विश्वासमा थिए । कतिसम्म भने, प्रचण्डले घुर्की लगाएको भन्दै नजरअन्दाज गरिरहेका थिए । जबकि प्रचण्डले २५ असोज २०८० मा कोशीमा मुख्यमन्त्री बनाउँदा कांग्रेसले जसरी माओवादी केन्द्रलाई असहयोग गर्यो, त्यसै बेलादेखि प्रचण्ड विकल्पमा लागेको देखिन्छ । र, ११ माघ २०८० को राष्ट्रियसभा चुनावकाताका नै प्रचण्डले एमालेलाई साथ लिने प्रस्ट संकेत र सन्देश दिएका थिए ।
जब प्रचण्डले राष्ट्रियसभामा एमालेलाई पनि सिट दिएर सहमति गर्ने प्रस्ताव राखे, त्यसपछि निरन्तर एमाले–माओवादी केन्द्र संवादमा थिए । जसको कांग्रेस नेताहरूले पत्तो पाएनन्, अनि प्रचण्डको संकेतलाई गम्भीरतापूर्वक पनि लिएनन् । झण्डै तीन महिनासम्म एमाले–माओवादी केन्द्रबीच भएको संवाद, सम्पर्क र सञ्चारमाध्याममार्फत चुहिएका सूचनालाई पनि कांग्रेस नेताहरूले गम्भीर रूपमा नलिएको देखिन्छ ।
प्रकाशित मिति: बिहीबार, फागुन २४, २०८० १७:५१
