के तपाईंं फेसबुक/ट्विटर चलाउनुहुन्छ ? पक्कै चलाउनुहुन्छ । तर, फेसबुक, ट्विटरमा तपाईंंका व्यक्तिगत सूचनाहरू कति सुरक्षित छन् ?
करिब २ दशमलव ७ विलियन प्रयोगकर्ता रहेको फेसबुकलाई समेत बेलाबेला सूचना बेचेको आरोप लाग्ने गरेको छ । जसका कारण फेसबुकले पटक-पटक जरिवाना तिर्नुपरेको छ । सन् २०१९ मा मात्र अमेरिकी संस्था ‘दि फेडेरल ट्रेड कमिसन’ले फेसबुकलाई करिब ५ बिलियन डलर जरिवाना तिराएको थियो ।
यो त एउटा प्रतिनिधि घटना मात्र हो । यसरी प्रयोगकर्ताका सूचनाको दुरुपयोग वा चोरी हुने गरेका घटना प्रशस्त छन् । कतिपय व्यावसायिक लाभका निम्ति यस्ता कुकृत्यमा सामेल भएका हुन्छन् भने कतिपय राजनीतिक लाभका निम्ति । तर, सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ता भने यसको मारमा बारम्बार परिरहन्छन् ।
कसरी हुन्छन् सूचना चोरी ?
हामी जान्दछौँ, सामाजिक सञ्जालको इन्धन भनेकै प्रयोगकर्ताको डाटा हो । सूचना–प्रविधिको विकासले अनेकौँ अवसरसँगै चुनौती पनि सिर्जना भएका छन् । प्रयोग गर्न जान्दा त हामीले यसको भरपूर फाइदा उठाउन सक्छौँ । तर, जानिएन वा ढङ्ग पुर्याइएन भने उल्टै ह्याकरहरूले हामीबाट फाइदा उठाउन सक्छन् ।
‘८० वर्षमा तपाईंं कस्तो देखिनुहुन्छ ? , भविष्यमा तपाईंं के बन्नुहुन्छ ?’... यस्तैयस्तै प्रश्नसहितका पजल खेलहरू पनि तपाईंंले देख्नुभएकै होला, जहाँ रमाउँदै क्लिक गर्ने र सेयर गर्नेहरू प्रशस्तै भेटिन्छन् । तर, रमाइलो मानेर खेल्दै गर्दा आफूलाई हुने हानिबारे चाहिँ तपाईंं कत्तिको सचेत हुनुहुन्छ नि ?
त्यस्ता पज्जल वा क्विजमा छिरेर लगइन गर्नासाथ तपाईंंको सूचना चुहावटको सम्भावना प्रचुर हुने बताउँछन् सूचना प्रविधिका जानकार नवराज गिरी । उनी भन्छन्, ‘त्यस्ता लिङ्कभित्र छिरेर लगइन मात्र गरेमा पनि तपाईंको सूचना चुहावट हुन्छ ।’
यो सञ्जालको बजारमा बेला-बेला अनेकौँ ट्रेन्ड चल्छन् । जस्तैः ‘टेन इयर्स च्यालेन्ज’, ‘बेस्ट कपल च्यालेन्ज’, यस्तैयस्तै ... । र, यस्ता ट्रेन्डमा रमाइरहेका भेटिन्छन्, अधिकांश प्रयोगकर्ता । बुझेर –नबुझेर धेरैले यस्ता चुनौतीलाई स्वीकार्दै आफ्ना तस्वीरदेखि व्यक्तिगत सूचनासम्म फेसबुक/ट्विटरमा अपलोड गरिरहेका हुन्छन् ।
गिरीका अनुसार व्यक्तिको चाहनालाई बुझेर त्यसैअनुसार डिजिटल मार्केटिङ गर्न यस्ता ट्रेन्ड चलाइन्छ । ह्याकरहरूले विभिन्न लिङ्क वा तस्वीर पठाएर पनि तपाईंंको सूचना चोर्न सक्छन् । जस्तैः ‘यो तपाईंं हो ?’, ‘तपाईंंको यो उपहार कस्तो छ ?’, यस्तैयस्तै... । जहाँ प्रयोगकर्तालाई क्षणिक लोभमा पारेर ह्याकरले गोप्य सूचना चोर्ने गिरी सुनाउँछन् । विगत दुई दशकदेखि विद्युतीय सूचना चोरीका घटनामा निरन्तर वृद्धि हुँदै आइरेहेको छ ।
केही महिनाअघि भारतीय पत्रकार निधि राजदान साइबर ठगीको सिकार बनेकी थिइन् । हार्वर्डको प्रोफेसर बनाएकाे भनी उनीसँग गाेप्य सूचना माग गरिएकाे थियाे । (यसबारे उनकाे पूरा लेख पढ्न यहाँ क्लिक गर्नुहाेस्)
सूचना चोरीले निम्त्याउने परिणाम
आफ्नै लापर्बाहीकै कारण होस् या प्रयोग गर्न नजानेर, सूचना चोरीबाट निम्तिने सम्पूर्ण क्षति स्वयम्ले व्यहोर्नुपर्छ । गिरी भन्छन्, ‘ह्याकरहरूले तपाईंंको सूचनाको प्रयोग गरी अरुको सिस्टम ह्याक गर्न सक्छन्, जसका कारण हुन सक्ने सम्भावित सजायको भागीदार चाहिँ तपाईंं स्वयम् हुनुपर्नेछ ।’
ह्याकरहरूले चोरिएको सूचनाबाट ब्ल्याकमेल गर्ने, फिरौती माग्नेजस्ता आपराधिक कार्य गर्न सक्ने जानकारहरू बताउँछन् । बेलायती कम्पनी ‘जाभेलिन इटाटेजी एन्ड रिसर्च सेन्टर’को अध्ययनअनुसार सन् २०१७ मा मात्रै १८ विलियन डलर रकम यसैगरी 'फ्रड' भएको थियो ।
सूचना चोरी हुनबाट कसरी बच्ने ?
सामाजिक सञ्जालमा आफ्ना सूचना चोरी हुनबाट बच्न गिरीका सुझाव भने यस्ता छन् :
१. प्रयोगकर्ताले सामाजिक सञ्जालमा आफ्ना जानकारी गोप्य बनाउनुपर्छ । र, आफ्नो डिभाइसलाई नितान्त व्यक्तिगत बनाउनुपर्छ ।
२. पासवर्ड राख्दा अरुले अनुमान गर्न नसक्ने बनाउनुपर्छ । अधिकांश प्रयोगकर्ताले आफूलाई सहज हुने भन्दै फोन नम्बर वा आफूलाई मनपर्ने चिजको नाम राखेकाे पाइन्छ । जुन कुरा ह्याकरले माथि उल्लेख गरिएजस्ता अनेकौँ माध्यमको प्रयोग गरेर सहजै अनुमान लगाउन सक्छन् ।
३. जुन पायो त्यही लिङ्क वा तस्वीरहरूमा क्लिक गरिहाल्नु हुँदैन ।
त्यस्ता लिङ्कलाई कसरी चिन्ने ?
‘माउसको कर्सरलाई सो लिङ्कको माथितिर घुमाउँदा त्यसको वास्तविक लिङ्क देखाउँछ’, गिरी भन्छन्, ‘पठाएको र पछि देखिएको लिङ्कमा फरक देखियो भने क्लिक नगर्नू । ह्याकरहरूले एउटा लोभ देखाएर अर्कै स्थान (साइट) मा पुर्याउँछन् ।’
प्रकाशित मिति: मंगलबार, चैत १०, २०७७ १३:२५
