हाँसो उदास मान्छेका निम्ति औषधि हो । कमेडियन सुमन कार्की साथीभाइका लागि त्यही औषधि बनिदिन चाहन्थे ।
चाहे कक्षाकोठामा गुरुको नक्कल गरेर होस् या राजनीतिज्ञको हाउभाउ गरेर बालक सुमनको एक मात्रै प्रयत्न हुन्थ्यो– हँसाउने ।
१२ कक्षा पढ्दै गर्दा सुमनले जब मञ्च पाए तब आफैँभित्रको ‘कमेडियन’लाई पहिलोपटक भेट्टाएका हुन् । यो नै उनको जीवनको पहिलो ‘खुड्किलो’ हो भन्दा अत्युक्ति नहोला ।
केपी ओलीको क्यारिकेचर गरेर उनले औपचारिक कार्यक्रममा पहिलोपटक हँसाएका थिए । ‘सुमनले यति राम्रो कमेडी गर्छ ?’ शिक्षकहरू दंग परेका थिए । कलेजभरि उनको चर्चा चलेको थियो । साथीहरूले मायाले उक्साउन थाले । यो नै सुमनले कमाएको पहिलो आम्दानी थियो, कमेडियनको नाताले ।
‘माइक, मञ्च र आवाज ।’ कताकता सुमन यिनकै त्रिवेणीमा हेलिन चाहन्थे ।
‘प्लस टु’ भर्खरै सकिएको थियो । एउटा रेडियोले उद्घोषणको सशुल्क तालिम दिँदै रहेछ । पाँच हजार शुल्क । डेढ महिना हजुरबालाई फकाएर उनले पैसा हात पारे । सर्त थियो, तालिमपछि जागिर खाएर तिर्ने । तर, तालिमपछि उनी छनोट भएनन् ।
‘खुड्किलो’ चढ्न कहाँ सजिलो थियो र ?
त्यतिञ्जेलसम्म उनको ठूलो सपना बनिसकेको थियो रेडियो, पूरा भएन । हजुरबाले दुःखी हुँदै भने– तैँले डुबाइस् ।
तर, सुमन हिँड्ने कर्मको बाटो यति घुमाउरो रहेछ कि पछि त्यही रेडियोबाट अफर आयो उनलाई । रेडियो ‘प्यासन’ थियो । आफूभित्रको कमेडियनलाई पालनपोषण उनले त्यही रेडियोमा गरे । रेडियोमा उनले हास्यव्यङ्ग्य कार्यक्रम नै चलाउन थाले ।
रेडियोमा प्राविधिकदेखि जेनेरेटर खोल्नेसम्म सबै काम गर्नुपर्थ्यो । नियमित उस्तै किसिमको कामले उनी दिक्दार पनि हुन्थे । छोडुँछोडुँसमेत लाग्थ्यो । तर, प्रशंसकहरूले फोन गरेरै भन्थे– तपाईंको आवाज कति राम्रो !
छोड्ने मन फेरि हराउँथ्यो ।
स्नातक सकेर भने सुमनले त्यहाँको रेडियोसँगै मोरङ छोडे । त्यहाँबाट उनी काठमाडौँ आए ।
यद्यपि सुमन काठमाडौं आएको त्यो पहिलोपटक भने थिएन । २०६४ सालताका नै ‘फुच्चे सुमन’ एसएलसीपछि काठमाडौं आएका थिए । फिल्मको पर्दामा आउने कलाकारसँग अचम्मैको माया बसेको थियो त्यतिखेर । ‘यतिधेरै कलाकार काठमाडौंमा त बाटैमा भेटिन्छ होला,’ उनलाई लागेको थियो । त्यसपछि सोचे– कलाकार भेट्न काठमाडौं जाने ।
‘तर कसरी ?’
गाउँका दाइहरू काठमाडौंबाट चिटिक्क परेका लुगा लगाएर हातमा मोबाइल झुण्ड्याएर आउँथे । त्यो मोबाइल देखेर उनी लोभिन्थे । ‘दाइ के काम गर्नुहुन्छ तपाईं,’ एक दिन उनले कसैलाई सोधे । ‘कार्पेन्टरको भाइ,’ दाइले जवाफ दिए ।
सुमनलाई लाग्यो– कार्पेट धुने होला ।
अनि दाइहरूसँगै काम गर्ने र कलाकार भेट्ने रहर साँचेर उनी काठमाडौं पसे । तर, कामको पहिलो दिनमै उनी विरक्तिए । ‘यो त काठको काम पो रहेछ । किला ल्याउने, फित्ता बोक्ने कामहरू गर्नुपर्यो,’ सुमन सम्झन्छन् ।
त्यतिबेला उनले काठमाडौंका गल्लीमा कलाकारहरू खोजे । यदि भेटियो भने ‘हँसाउने कलाकार’ बन्न मन छ भन्ने कत्रो सपना थियो सुमनको । तर, टीभीमा देखेका कुनै अनुहार पनि भेटिएनन् । उनी निराश भए । ‘एउटा भ्रमचाहिँ टुट्यो, कलाकार बाटोमा यसै नभेटिने रै'छ,’ उनी सम्झन्छन् ।
देशमा राजनीतिक अस्थिरता छाएको थियो । माधव नेपाल नेतृत्वको सरकार ढाल्न माओवादीले आन्दोलन चर्काइरहेको थियो । त्यही क्रममा कारखाना पनि आन्दोलनले बन्द भयो । त्यसपछि उनी घर फर्किए ।
कुनै समय कार्पेन्टर बनाएको काठमाडौंले यसपटक कसरी स्वागत गर्ला ? आउँदा उनले घिउको बट्टासँगै कमेडियन बन्ने अठोट पनि साथै ल्याएका थिए । मोरङका स्टेजमा ‘पर्फर्मेन्स’ र उद्घोषण थुप्रै गरिसकेका सुमन आफूलाई निखारेर राजधानीमा ‘राज’ जो गर्न चाहन्थे ।
सुरुमा जस्तो कलाकार बाटोमा भेटिन्न भन्ने थाहा थियो । रेडियो अडियो सुन्थे । ‘अब कलाकार त्यहीँ भेट्छु । कलाकारिता पनि त्यहीँबाट बन्छु,’ उनले प्रण गरे ।
रेडियो अडियोमा सुमनले हास्यव्यङ्ग्यकै कार्यक्रम चलाउन थाले । त्यहाँ पुगेपछि उनले ‘स्क्रिप्ट’ लेख्न सिके । ‘स्क्रिप्ट’लाई बलियो ढङ्गबाट प्रस्तुत गर्न सिके । दीपकराज गिरी, दीपाश्री निरौला, मनोज गजुरेललगायतका कलाकारहरूसँग भेट्न पाए । ‘मेरो लागि त्यो सिकाइको नयाँ पाठशाला भयो । त्यसको भरपूर उपयोग गरेँ,’ सुमन भन्छन् ।
०७४ सालमा सुमनले अर्को खुड्किलो चढे, जब कलाकार हरिवंश आचार्यको नयाँ पुस्तक ‘हरिबहादुर’ को १५ दिनको यात्रामा उनले हरिवंशसँगै मञ्च शेयर गर्न पाए । किताबको प्रमोसनका लागि हरिवंश १५ दिनको यात्रामा निस्कँदै थिए । हरिबहादुरले दीपेन्द्र खनियाँलाई सोधे, ‘ऋषि धमलाको क्यारिकेचर गर्ने कोही छ ?’
दीपेन्द्रले सुमनको नाम सिफारिस गरिदिए ।
पहिलोपटक हरिवंशलाई भेट्न जाँदा सुमन डराइडराइ गए । हरिवंशको आत्मीय व्यवहारले डर भगाइदियो । उनी हरिवंशसँग नेपाल टुरमा हिँडे । उनको पर्फर्मेन्स सुनेपछि एक दिन हरिवंशले मायालु शैलीमा भने, ‘एकदम राम्रो गर्यौ ।’ सुमन पुलकित भए । ‘तर, अलि पर्सनल पनि गइरहेको छ । हास्यव्यंग्यमा आफूूलाई अपडेट पनि राख्नुपर्छ । व्यंग्य गर्दा उसलाई नै परोस् तर पनि मजा मानोस्’, हरिवंशले स्वच्छ रचनात्मक प्रतिक्रियाले सुमनलाई थपथपाए ।
व्यंग्यमा कति सचेत हुनुपर्छ, कति गृहकार्य गर्नुपर्छ भन्ने थाहा पाउन उनका लागि उक्त टुरले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको थियो । क्यारिकेचरमा कति अध्ययन र अनुसन्धान गर्नुपर्छ, हरिवंशबाट सिके । त्यसलगत्तै गाईजात्रामा सुवोध गौतमसँग ऋषि धमलाको क्यारिकेचर गर्दै ‘जनता हान्न चाहन्छन्’ प्रहसन चलाए । त्यो प्रहसनले उनलाई थप लोकप्रिय बनायो ।
०००
२०७६ सालमा नेपालमा पहिलोपटक ‘कमेडी च्याम्पियन’ रियालिटी शो सुरु भयो । हास्यव्यंग्यको संसारमा रमाउने सुमन प्रतियोगितामा भाग नलिइरहनै सकेनन् । कतिपयले उनलाई उल्क्याए, ‘स्थापित भइसकेको मान्छे किन प्रतियोगितामा गएको ? हरिवंश, मदनकृष्ण, मनोज गजुरेलसँग काम गरिसकेको मान्छे किन गएको ?’
तर, सुमनलाई अझ धेरै काम देखाउन सक्छु भन्ने हुटहुटी थियो । ‘त्यहाँ दबाबमा मस्तिष्क घोटेर स्क्रिप्ट लेख्न सिकेँ । रिहर्सल र पर्फर्मेन्सबारे सिकेँ । मेरो लागि नयाँ पाठशाला भयो,’ सुमन सम्झन्छन् ।
सुमनको बुझाइमा ‘कमेडियन च्याम्पियन’ पनि अर्को एक खुड्किलो हो, उनको जीवनको ।
यद्यपि रियालिटी शो उनले जितेनन् । क्षमता प्रदर्शन त गरे सुमनले । तर, भोटिङले निराश बनाइरह्यो । टप ५ बाटै उनी बाहिरिए । त्यतिबेला उनलाई लागेको थियो – राम्रो पर्फम गर्दागर्दै बाहिरिएँ । भोटिङमा खर्च गरेको भएँ जित्थेँ कि !
प्रतियोगिताबाट बाहिरिए पनि सुमनको जीवनमा त्यसपछि थुप्रै अवसरहरू भित्रिए । कमेडी च्याम्पियनका प्रतियोगी यतिबेला गुमनाम छन् । तर, सुमन भने दर्शकहरूको आँखामा छाइरहेका भेटिन्छन् ।
हुन पनि प्रतियोगिताबाट बाहिरिएपछि सुमनलाई अवसरको कमी भएन । अचानक ‘कति पैसा लिनुहुन्छ’ भन्दै फोनहरू तारन्तर आउन थाले । तर, त्यो खुसीको उपयोग गर्न नपाउँदै कोभिड आइदियो । सारा अवसर गुमे । ती अवसरहरू आउँदा स्वप्नजस्तो लाग्यो । मानिसहरू ज्यान जोगाउन र बाँच्ने संघर्षतिर लागे । शहर झन्झन् साँघुरिएर एउटा कोठामा सीमित भयो । रुमलिएर, दुःखी भएर उनी डेरामा बसिरहन सकेनन् । लकडाउनको समयमा गाउँतिर फिरे ।
हाल सुमनका आशाहरू फैलिन थालेका छन् । हिमालय टेलिभिजनबाट ‘डान्सिङ विथ स्टार’ को प्रसारण सुरु भएसँगै पुनः स्टेजमा उभिए सुमन, होस्टको रूपमा । त्यहाँ उनले आफ्नो कौशल प्रस्तुत गरे । पाँच महिनायता उनी ‘कमेडी क्लब विथ च्याम्पियन’मा हरेक हप्ता नयाँ प्रस्तुतिका साथ देखिएका छन् ।
‘म तपाईंको प्रशंसक । अस्तिको एपिसोडमा तपाईंकै प्रस्तुति पर्खिबसेँ,’ दर्शकका प्रशंसाले दिल आह्लादित बनाउँछ उनको । तर, आफैँमा भने हरेक प्रस्तुतिसँग उनी मुस्किलले सन्तुष्ट हुन्छन् ‘मलाई थाहा छ नि, यहाँ यो पुगेको छैन भन्ने कुरा । त्यस कारण प्रशंसाले खुसीसँगसँगै लाज पनि लाग्छ,’ सुमन भन्छन् ।
घर जाँदा आमा सुमनको कार्यक्रम टीभीमा लगाउँछिन् । ‘कान्छाको कार्यक्रम सँगै बसेर हेरौँ, आइजो,’ आमा बोलाउँछिन् । सुमन लजाउँछन्, रातोपिरो हुन्छन् । सँगै हेर्नुपर्ने डरले उनी आमाबाट छलिन्छन् ।
कतिपय यस्ता पनि हुन्छन्, जो स्वस्थ आलोचना गर्छन् । सुमन ठान्छन्– स्वस्थ आलोचना गर्ने ‘क्रियटर’ हुन् । उनीहरूको हेराइलाई स्वीकार गर्नुपर्छ । ‘करिअरको पहिलो खुड्किलो न हो मेरो । मलाई बदल्ने त यिनै आलोचनाले पो हो,’ उनको बुझाइ छ ।
कमेडी क्लबमा हुँदा होस् वा कमेडी च्याम्पियनमा, उनले प्रवृत्तिमाथि कडा व्यंग्य गरे । दर्शकलाई पेट मिचीमिची हँसाए । हाई प्रोफाइल मानिसका क्यारिकेचर गरे । उनीहरूका लवज, शैली र प्रवृत्तिलाई टिपे ।
विषयवस्तु टिप्न आफ्नै दुःख प्रशस्तै थिए । काठमाडाैंको डेराभाडा, खाटबिना भुइँको ओछ्यान सबै कमेडीको विषय बनाउँथे उनी ।
इन्टरनेट लत, सौन्दर्य प्रतियोगिता, नेपाली फिल्मका कथा, युट्युबरका प्रवृत्ति, सार्वजनिक यातायात, मापसे, फोहोरी राजनीतिलगायतका विविध विषयमा चोटिलो व्यंग्यसहित हँसाउने कला उनका प्रस्तुतिमा देखिँदै आएका छन् ।
‘राजनीतिले जनतामाथि वितृष्णा उमारिरहेको छ,’ सुमन सोच्छन्, ‘यदि व्यंग्यचेतसहितको कमेडी हुने हो भने कमेडीले जनताको चेतलाई विकास गर्दै निराशा फाल्न सक्छ ।’
हँसाउनु सजिलो त पटक्कै छैन । एउटालाई हँसाउँदा अर्को पक्षलाई दख्खल पर्ने पो हो कि ! उनी चाहन्छन्, कसैको मन नदुखोस् ।
लैंगिक अल्पसंख्यक, अपांगता भएका व्यक्ति, सीमान्त समुदाय वा कुनै जाति । कहिलेकाहीँ हास्यव्यंग्यका नाममा शब्दका सिकार भइरहेका हुन्छन् उनीहरू । ‘मेरो चाहना हँसाउनमा हो । मन दुखाउनमा होइन,’ स्क्रिप्ट लेख्दा उनी संवेदनशील हुने हरदम प्रयास गर्छन् । र पनि करिअरका सुरुवाती दिनमा आफूबाट गल्ती भएको उनी स्वीकार्छन् । सुमन गल्तीबाटै नयाँ पाठ सिक्न चाहन्छन् । ‘गल्तीबाट पाठ सिक्नु भनेको त्यसलाई नदाहोर्याउनु हो । त्यसमा म सचेत छु,’ सुमन भन्छन् ।
०००
सुमनको ठूलो सपना केही छैन । केवल यही क्षेत्रमा जीवनभर टिक्न चाहन्छन् । टिक्नभन्दा बढी सिक्न चाहन्छन् । आफूलाई नै ‘अपडेट’ गर्न चाहन्छन् ।
बरु उनी अभिनय सिक्न चाहन्छन् । त्यसो त बाल्यकालदेखि नै उनी फिल्म र कथा भनेपछि हुरुक्कै हुन्थे । घरमा टीभी थिएन । एक/दुई गाउँ पर गएर फिल्म हेरेर फर्कंदा रात छिप्पिसक्थ्यो । अनि बाको कुटाइ !
एकपटक सुमनले डायरीमा फिल्मको पटकथा लेखे । लेखन निर्देशनमा आफ्नो नाम राखे । ‘निर्माता कसलाई राख्ने ?’ सोचे । पैसा त बासँग छ । अनि निर्मातामा बाकै नाम थपे । त्यसपछि साथीभाइ जम्मा पारे । हिरोको रोल आफूले लिए । सहायक रोल साथीलाई दिए । यसरी बिनाछायांकन एउटा फिल्मको सुटिङ सके सुमनले ।
सानोमा लहडले अभिनय गर्ने सपना बोकेका सुमन यतिखेर फरक धारका सिनेमामा जीवन्त अभिनय गर्न चाहन्छन् ।
‘अब जीवनको अर्को खुड्किलोमा उक्लने प्रयत्न गर्दैछु,’ सुमन सुनाउँछन् । (तस्वीरः सुशील श्रेष्ठ)
प्रकाशित मिति: शनिबार, साउन १४, २०७९ १४:१६
